Είναι πολύ συχνό φαινόμενο σήμερα, από μια σχέση, σταθερή ή εφήμερη, να προέλθει ένα παιδί, που ενώ αναγνωρίστηκε από τον πατέρα του με συμβολαιογραφική πράξη, ήδη από κυοφορούμενο, οι γονείς του χώρισαν (ίσως και πριν ακόμα αυτό γεννηθεί ή λίγο μετά), με αποτέλεσμα το τέκνο να μεγαλώνει σε μονογονεϊκή οικογένεια, με έναν πατέρα που συμμετέχει, πολύ συχνά, από λίγο έως καθόλου στη ζωή του. Στην περίπτωση αυτή, γεννιέται εύλογα το ερώτημα σχετικά με το ποιος ασκεί την γονική μέριμνα και επιμέλεια του ανηλίκου τέκνου, πολύ δε περισσότερο, όταν το μεγαλώνει ουσιαστικά μόνη της η μητέρα, η οποία μπορεί και να αποτελεί το μόνο πρόσωπο αναφοράς για το ανήλικο τέκνο.
Σύμφωνα με το άρθρο 1510 ΑΚ η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων (γονική μέριμνα), οι οποίοι την ασκούν από κοινού και εξίσου. Η γονική μέριμνα περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου, την διοίκηση της περιουσίας και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη που αφορούν το πρόσωπό του ή την περιουσία του. Συνεπώς, η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου αποτελεί μέρος της γονικής του μέριμνας και περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευσή του, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του (ΑΚ 1518).
Στην παραπάνω περίπτωση και στο πρώτο άκουσμα, είναι πιθανό να θεωρηθεί ότι από τη στιγμή που το παιδί ζει, ίσως και από την ώρα που γεννήθηκε, αποκλειστικά και μόνο με τη μητέρα του, εκείνη είναι και η μόνη που ασκεί ή θα πρέπει να ασκεί, εκτός από πραγματικά (de facto), και νομικά την επιμέλειά του. Η θεώρησή αυτή κυριάρχησε στο προϊσχύον οικογενειακό δίκαιο, με το σκεπτικό ακριβώς ότι πολλά παιδιά γεννιούνται υπό συνθήκες σχέσεων που εξασφαλίζουν την παρουσία και των δύο γονέων εξίσου στη ζωή τους.
Πράγματι, μέχρι την έναρξη ισχύος του Ν. 4800/2021, και υπό την σκέπη του «παλαιού» νόμου, στην περίπτωση τέκνου γεννημένου χωρίς γάμο των γονέων του, αλλά αναγνωρισμένου εκούσια (με συμβολαιογραφική πράξη) ή δικαστικά από τον πατέρα του, ναι μεν ο πατέρας γινόταν φορέας της γονικής του μέριμνας, όμως την επιμέλεια του προσώπου του, την ασκούσε αποκλειστικά και μόνο η μητέρα του, εκτός αν υπήρχε περί του αντιθέτου συμφωνία των γονέων, ή η μητέρα του έπαυσε ή αδυνατούσε να την ασκήσει για νομικούς ή πραγματικούς λόγους (ΑΚ 1515).
Είναι γεγονός, ότι η ρύθμιση αυτή του προϊσχύσαντος δικαίου, από μια άποψη, έφερνε το πατέρα του τέκνου που γεννήθηκε χωρίς γάμο, σε δυσμενέστερη θέση σε σχέση με κάθε άλλον πατέρα, παρόλο που ο ίδιος απέδειξε έμπρακτα το ενδιαφέρον του για το παιδί του, αναγνωρίζοντας το, αλλά από άλλη άποψη, διασφάλιζε τα παιδιά που γεννήθηκαν υπό συνθήκες που δεν εγγυούνταν απαραίτητα την ομαλή άσκηση της επιμέλειας τους και από τους δύο γονείς.
Ωστόσο, η παραπάνω ρύθμιση θεωρήθηκε αναχρονιστική και τιμωρητική για τον πατέρα που το μόνο «παράπτωμά» του ήταν ότι δεν παντρεύτηκε με τη μητέρα, ώστε να έχει δυσμενέστερη αντιμετώπιση ως προς το θέμα της επιμέλειας του τέκνου του, θεώρηση που, τελικά, προσβάλει και την ίδια τη μητέρα, για την οποία υπονοείται ότι υπάρχει κάποια είδους «κύρωση» για τον άντρα που δεν την «αποκατέστησε».
Έτσι, μετά την έναρξη ισχύος το Ν. 4.800/2021, το παραπάνω άρθρο ΑΚ 1515 τροποποιήθηκε, ώστε μετά την εκούσια ή δικαστική αναγνώριση του τέκνου που γεννήθηκε χωρίς γάμο (εννοείται και χωρίς σύμφωνο συμβίωσης) από τον πατέρα του, αυτός να αποκτάει (εκτός από την γονική του μέριμνα) και την επιμέλεια του προσώπου τέκνου του, την οποία ασκεί από κοινού με την μητέρα του. Μάλιστα, το συγκεκριμένο άρθρο έχει αναδρομική ισχύ, καταλαμβάνοντας και τα τέκνα που είχαν αναγνωριστεί προ της ισχύος του Ν.4800/21, των οποίων μέχρι τότε την επιμέλεια ασκούσε αποκλειστικά και εκ του νόμου, μόνο η μητέρα τους.
Σύμφωνα με το νέο δίκαιο, στις περιπτώσεις που ο πατέρας αντιδίκησε στην δίκη αναγνώρισης της πατρότητας του τέκνου που άνοιξε η μητέρα, τότε, και αν ακόμα αναγνωριστεί η πατρότητά του, την επιμέλεια του τέκνου θα συνεχίσει να ασκεί αποκλειστικά η μητέρα, εκτός αν οι γονείς συμφωνήσουν διαφορετικά, ή εκδοθεί σχετική δικαστική απόφαση, μετά από αίτηση του πατέρα, εφόσον το επιβάλλει το συμφέρον του τέκνου.
Κατόπιν τούτων, στην περίπτωση της εκούσιας ή δικαστικής αναγνώρισης του τέκνου από τον πατέρα, ασκώντας ο ίδιος σχετική αγωγή, η μητέρα που θέλει να αναλάβει την αποκλειστική επιμέλεια του ανηλίκου τέκνου της και δεν έχει, με έγγραφη συμφωνία, την συναίνεση προς τούτο του πατέρα, θα πρέπει να απευθυνθεί, με δικόγραφο, στα αρμόδια δικαστήρια, επικαλούμενη και αποδεικνύοντας τους λόγους που αφορούν το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου και για τους οποίους θα πρέπει να γίνει παρέκκλιση, κατ’ άρθρο 1514 ΑΚ, από τον κανόνα της κοινής άσκησης της επιμέλειας, ώστε να ανατεθεί σε εκείνη αποκλειστικά η άσκηση της επιμέλειας του ανηλίκου τέκνου της.
Ενώ σε γενικές γραμμές η νέα αυτή ρύθμιση φαίνεται επαρκώς δικαιολογημένη σε μια δημοκρατική κοινωνία, το πρόβλημά της, ωστόσο, εντοπίζεται στις περιπτώσεις που ο, εξ αναγνωρίσεως, πατέρας ουδέποτε δημιούργησε δεσμό με το παιδί του, ίσως να μη το γνώρισε και ποτέ, με αποτέλεσμα να πρέπει μια μητέρα, με περιορισμένους οικονομικούς πόρους, να μπει σε έναν πολυδάπανο δικαστικό αγώνα για να διεκδικήσει τη νομιμότητα της πραγματικότητάς της, αυτή που, χωρίς δική της αρχική επιλογή, την έκανε να μεγαλώνει αποκλειστικά μόνη της ένα παιδί.
