Με αφορμή την πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ σύμφωνα με την οποία δικαιώθηκε γυναίκα η οποία προσέφυγε στην δικαιοσύνη, καθότι ο Δήμος στον οποίο είναι εγγεγραμμένη, απέρριψε αίτησή της περί αλλαγής του επωνύμου της, ώστε να προστεθεί στο πατρικό επώνυμό της και το επώνυμο της μητέρας της, θα αναλύσουμε το νομικό πλαίσιο της διαδικασίας αλλαγής επωνύμου, τις ασάφειες του Νόμου και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο πολίτης που έχει «σοβαρό λόγο» να προβεί σε τέτοια ενέργεια.
Κατ΄ εφαρμογή του ν.δ. 2573/1953, όπως αυτό τροποποιήθηκε και ισχύει, το επώνυμο αποτελεί μεν στοιχείο της προσωπικότητας του ατόμου, πλην η πρόσκτηση ή αλλαγή του δεν απόκειται στην ιδιωτική βούληση, αλλά ενδιαφέρει τη δημόσια τάξη, ως θέμα συναπτόμενο με την ασφάλεια των συναλλαγών και των εννόμων σχέσεων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου του ατόμου. Έτσι, η αλλαγή του γίνεται μόνο δια της διοικητικής οδού και μόνο αν υπάρχουν «σοβαροί λόγοι» που δικαιολογούν την μεταβολή του, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο νόμο.
Οι «σοβαροί», ωστόσο, λόγοι που δικαιολογούν την αλλαγή του επωνύμου δεν αναφέρονται ρητά στο νόμο, αλλά απαριθμούνται ενδεικτικά στην υπ’αρ. Φ131360/22379/2013 εγκύκλιο του Υπουργείου Εσωτερικών, σύμφωνα με την οποία, οι διατάξεις του ανωτέρω νομοθετικού διατάγματος (ν.δ. 2573/1953) εφαρμόζονται σε εξαιρετικές περιπτώσεις, κατά τις οποίες προβάλλονται σοβαροί λόγοι που δικαιολογούν τη ζητούμενη μεταβολή του επωνύμου και ως τέτοιοι θεωρούνται κυρίως όταν το επώνυμο είναι κακόηχο ή ξενικό, προκαλεί θυμηδία, είναι δυσχερές στην προσφορά, έχει κακή φήμη συνέπεια πράξεων άλλου προσώπου και είναι αντίθετο ως προς την αντίληψη της κοινωνίας περί ηθικής.
Αρμόδιο όργανο, δε, να κρίνει τη σοβαρότητα των λόγων για την αλλαγή επωνύμου, είναι ο Δήμος, στις αρμοδιότητες του οποίου προστέθηκε με τις διατάξεις της παρ. 6 του άρθρου 94 του ν. 3852/2010. Η διαδικασία που απαιτείται είναι ιδιαιτέρως αυστηρή και τυπική και συνοψίζεται στα παρακάτω βήματα:
1. Ο ενδιαφερόμενος πολίτης καταθέτει αίτηση περί αλλαγής του επωνύμου του στον Δήμο που είναι εγγεγραμμένος, με συγκεκριμένη παράθεση των λόγων για τους οποίους ζητείται η μεταβολή, είτε δια της εξολοκλήρου αλλαγής του επωνύμου, είτε δια της πρόσληψης και δεύτερου επωνύμου.
2. Η περίληψη της αίτησης περί μεταβολής επωνύμου δημοσιεύεται σε μια εφημερίδα που εκδίδεται στην πρωτεύουσα ή τη περιφέρεια του νομού ή γειτονικού νομού του Δήμου που έχει κατατεθεί η αίτηση.
3. Μετά την παρέλευση χρονικού διαστήματος δεκαπέντε (15) ημερών από τη δημοσίευση της αίτησης στην εφημερίδα, εντός του οποίου μπορεί, οποιοσδήποτε έχει έννομο συμφέρον, να υποβάλει στο Δήμαρχο αντιρρήσεις, ο Δήμαρχος οφείλει να εκδώσει αιτιολογημένη απόφαση με την οποία αποδέχεται ή απορρίπτει το αίτημα του αιτούντος την μεταβολή. Η απόφαση που δέχεται την ζητηθείσα αλλαγή επωνύμου κοινοποιείται στις αρχές που τηρούν δηματολόγιο και μητρώο αρρένων, στο γραφείου ποινικού μητρώου του αρμοδίου Πρωτοδικείου, στην Εισαγγελία και στις Αστυνομικές Αρχές του τόπου γέννησης και κατοικίας του αιτούντος, καθώς και στον ιδία τον αιτούντα προκειμένου να τη προσκομίσει στην Αστυνομική Αρχή του τόπου κατοικίας του, κατά την έκδοση νέου δελτίου ταυτότητας.
Είναι, ωστόσο, γεγονός, ότι ο -εκάστοτε- Δήμος, δεν αποδέχεται αιτήσεις αλλαγής επωνύμου, αν ο σοβαρός λόγος της υποβολής τους διαφέρει από τους λόγους που θέτει η υπ’αρ. Φ131360/22379/2013 εγκύκλιος του Υπουργείου Εσωτερικών, παρόλο που η απαρίθμηση τους είναι ενδεικτική. Μάλιστα, η απορριπτική απόφαση, συχνά παραπέμπει στις διατάξεις του άρθρου 1505 ΑΚ, στο οποίο αναφέρεται και η παραπάνω εγκύκλιος, σύμφωνα με τις οποίες «Οι γονείς υποχρεούνται να έχουν προσδιορίσει το επώνυμο των τέκνων τους με κοινή αμετάκλητη δήλωσή τους. Η δήλωση γίνεται πριν από το γάμο, είτε σε συμβολαιογράφο είτε στον λειτουργό, ενώπιον του όποιου θα τελεσθεί ο γάμος. Ο λειτουργός οφείλει να ζητήσει τη σχετική δήλωση. Το οριζόμενο επώνυμο, κοινό για όλα τα τέκνα, μπορεί να είναι είτε το επώνυμο του ενός από τους γονείς είτε συνδυασμός των επωνύμων τους, που όμως σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να περιλαμβάνει περισσότερα από δύο επώνυμα. Αν οι γονείς παραλείψουν να δηλώσουν το επώνυμο των τέκνων τους, σύμφωνα με τους όρους των προηγούμενων παραγράφων, τα τέκνα έχουν για επώνυμο το επώνυμο του πατέρα τους.». Όμως, οι παραπάνω διατάξεις του άρθρου ΑΚ 1505 δεν αποκλείουν την μεταβολή του επωνύμου υπό τις προϋποθέσεις της ως άνω διατάξεως του άρθρου μόνου του ν.δ. 2573/1953, εφ’όσον δηλαδή συντρέχουν σοβαροί λόγοι, οι οποίοι δικαιολογούν, κατά αιτιολογημένη κρίση του αρμοδίου οργάνου, την αιτούμενη μεταβολή. Άλλωστε, η ερμηνεία αυτή επιβάλλεται εν όψει της κατοχυρώσεως με το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος του δικαιώματος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας.
Έτσι, ο Δήμος που απορρίπτει αίτηση μεταβολής επωνύμου διότι ο λόγος που προβάλλεται για την μεταβολή δεν εμπίπτει στην ενδεικτική απαρίθμηση της παραπάνω εγκυκλίου του Υπουργείου Εσωτερικών, σφάλει κατά την εφαρμογή του Νόμου, καθώς υποχρεούνται να εξετάσει την σοβαρότητα του προβαλλόμενου λόγου. Σύμφωνα δε με τη πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ, αλλά και σύμφωνα με προγενέστερες αποφάσεις του ιδίου δικαστηρίου, οι ψυχολογικοί λόγοι τους οποίους επικαλείται ο αιτών τη μεταβολή, στηριζόμενοι σε ανυπαρξία προσωπικής και συναισθηματικής επαφής του με τον γονέα του οποίου φέρει το επώνυμο, αποτελεί αρκετά σοβαρό λόγο, ικανό να δικαιολογήσει την αποδοχή της αιτήσεώς του για την μεταβολή του επωνύμου του.
Είναι προφανές ότι παραπάνω δικαστική κρίση είναι ακόμα περισσότερο λογική και δικαιολογημένη, στις περιπτώσεις που ο αιτών την μεταβολή του επωνύμου του, έχει εγκαταλειφθεί από τη βρεφική ή νηπιακή ηλικία από τον γονέα του οποίου φέρει το επώνυμο, ή έχει κακοποιηθεί από αυτόν, με αποτέλεσμα να μην επιθυμεί να φέρει το επώνυμό του.
Ωστόσο, ούτε η παραπάνω πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ, ούτε οποιαδήποτε άλλη ακολουθήσει, πρόκειται να αλλάξει τη λανθασμένη πρακτική των Δήμων, όπως, άλλωστε, δεν την άλλαξαν και προηγούμενες συναφείς αποφάσεις (λ.χ. ΣτΕ 3166/2017). Και αυτό διότι κανείς δημοτικός υπάλληλος, ή ακόμα και νομική υπηρεσία του Δήμου δεν θα πάρει την ευθύνη ερμηνείας του Νόμου, ακόμα και αν υπάρχει σχετική νομολογία. Η λύση θα δοθεί μόνο με έκδοση νεότερης εγκυκλιου από το Υπουργείο Εσωτερικών, προσαρμοσμένη στην νομολογία των δικαστηρίων, η οποία θα δίνει το «πράσινο φως» για την αποδοχή αιτήσεων μεταβολής επωνύμου, όταν οι σοβαροί λόγοι που επικαλούνται, αφορούν ψυχολογικά αίτια σχετιζόμενα με την σχέση του αιτούντος με τον γονέα του οποίου φέρει το επώνυμό του.
Σε κάθε περίπτωση, η διαδικασία αλλαγής επωνύμου αποτελεί μια αρκετά πολύπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία, η οποία απαιτεί τη συνδρομή ενός εξειδικευμένου Δικηγόρου.
