Ως είναι γνωστόν, η σημασία της λογοκρισίας αποδίδεται εκ της σκοπιμότητας που πραγματοποιείται αυτή, ως διαδικασία ή λαμβανόμενο μέτρο προς έλεγχο απαγόρευσης, προληπτικής ή κατασταλτικής της ανθρώπινης έκφρασης, γενικά, που επιχειρείται όμως από κάποια Αρχή.
Σε πολλές περιπτώσεις, η λογοκρισία ασκείται από κυβερνητικά όργανα (κρατική λογοκρισία). Η λογοκρισία πηγάζει συνήθως από τη θέληση των κυβερνώντων (και όχι μόνο) να ασκούν έλεγχο στην κοινωνία και όχι από εκείνη προς αυτούς. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι οι πολύ συνήθεις που παρατηρούνται από δημοσιεύματα του τύπου, ή σε ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές και που οδηγούν σε μια κρίση των ΜΜΕ με την εξουσία.
Με την δημοσίευση από τον Τύπο των εσωτερικών σημειωμάτων των διοικήσεων των Νοσοκομείων «Λαϊκού» και «Ευαγγελισμού» προς τους εργαζόμενους ιατρούς τους, με τα οποία τους απαγορεύουν κάθε επικοινωνία με τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης σε οτιδήποτε αφορά κρούσματα και ζητήματα γύρω από τον κορωνοϊό, βρισκόμαστε, ευλόγως θα λέγαμε, ενώπιον του καίριου ζητήματος κατά πόσο μιλάμε για μαζική λογοκρισία και την νομιμότητα αυτής.
Το έγγραφο του «Λαϊκού» έχει ημερομηνία 03.03.2020 και το άλλο του «Ευαγγελισμού» 18.02.2020. Πρόκειται για εσωτερικά σημειώματα που βασίζονται σε έγγραφο του Υπουργείου Υγείας με αρ. πρωτ. 13356/26.02.2020 (ημετ.3412/27.02.2020) και είδαν το φως της δημοσιότητας στο διαδίκτυο από νοσοκομειακούς γιατρούς.
Η διοίκηση του «Λαϊκού» αναφέρει ότι «απαγορεύεται σε οποιονδήποτε εργαζόμενο να προβαίνει σε δηλώσεις προφορικές ή έγγραφες στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης που αφορούν στη διαχείριση "ύποπτων" ή επιβεβαιωμένων κρουσμάτων του νέου κορωνοϊού». Η διοίκηση προσθέτει, ότι η επικοινωνία με τα ΜΜΕ γίνεται «μόνο μετά από συνεννόηση με το Υπουργείο Υγείας». Με αντίστοιχο περιεχόμενο είναι και το έγγραφο του «Ευαγγελισμού» με ημερομηνία 18 Φεβρουαρίου. Στο έγγραφο του «Ευαγγελισμού» απαγορεύεται η συνέντευξη ή δήλωση χωρίς προηγούμενη έγκριση.
Σημειώνεται κατ’ αρχήν, ότι η λογοκρισία τελεί υπό συνταγματική απαγόρευση και διεθνώς ομοίως αρχής γενομένης από το άρθρο 19 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, του ΟΗΕ (1948) όπου εγγυάται την ελευθερία του λόγου από όλες τις μορφές λογοκρισίας και ακολούθως από τον Θεμελιώδη Νόμο της Βόννης του 1949 με τη λακωνική φράση «Λογοκρισία δεν επιτρέπεται», χωρίς εξαιρέσεις ή άλλους περιορισμούς.
Η διεθνής και εθνική νομολογία έχουν αναγνωρίσει τη σπουδαιότητα της ελευθερίας του λόγου και του τύπου σε μια δημοκρατική κοινωνία. Σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 1 του Συντάγματος, «Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρώντας του νόμους του Κράτους». Η υπερνομοθετική κατοχύρωση του δικαιώματος αυτού αποτελεί εξειδίκευση του θεμελιώδους δικαιώματος του άρθρου 5 παρ.1 του Συντάγματος περί ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική της χώρας.
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε) οφείλουν να δημοσιοποιούν γεγονότα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής της χώρας, συμβάλλοντας έτσι στη διαμόρφωση του δημοκρατικού φρονήματος των πολιτών, ενώ ταυτόχρονα ασκούν κριτική στην πολιτική εξουσία. Σύμφωνα άλλωστε με το άρθρο 14 παρ. 2 του Συντάγματος, «Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται».
Το δικαίωμα της ελεύθερης εκφράσεως περιλαμβάνει και την ελευθερία συλλογής και διάδοσης ιδεών και πληροφοριών, χωρίς να είναι δυνατή η επέμβαση των δημόσιων αρχών.
Η ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης προβλέπεται από το άρθρο 19 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα από το 1948, όπου αναφέρονται τα εξής: «Καθένας έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης, που σημαίνει το δικαίωμα να μην υφίσταται δυσμενείς συνέπειες για τις γνώμες του, και το δικαίωμα να αναζητεί, να παίρνει και να διαδίδει πληροφορίες και ιδέες, με οποιοδήποτε μέσο έκφρασης, και από όλο τον κόσμο».
Στο άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αναφέρονται τα ακόλουθα: «Ο κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει της ελευθερία διατήρησης της άποψης του, καθώς επίσης και του δικαιώματος να αναζητά και να μεταδίδει πληροφορίες και ιδέες χωρίς την παρέμβαση οποιασδήποτε κρατικής αρχής σε όλο τον κόσμο».
Επίσης, και στο άρθρο 19 του Διεθνούς Συμφώνου Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων αναφέρονται σχετικά με την ελευθερία του λόγου τα παρακάτω: «Ο κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να έχει την άποψή του χωρίς καμία παρέμβαση. Ο κάθε άνθρωπος πρέπει να έχει το δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει και το δικαίωμα του καθενός να αναζητά, να λαμβάνει και να μεταδίδει οποιεσδήποτε πληροφορίες και ιδέες ανεξαρτήτως συνόρων, είτε προφορικά, είτε γραπτά ή εκτυπωμένα, σε μορφή τέχνης, ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο της επιλογής του».
Άλλωστε, σύμφωνα με το άρθρο 16 παρ. 1 του Ν. 3418/2005 - Ο ιατρός και η κοινωνία, «Ο ιατρός οφείλει να γνωρίζει τον κοινωνικό χαρακτήρα του λειτουργήματός του και έχει την υποχρέωση, με βάση τις γνώσεις του, τις δεξιότητες και την πείρα που έχει αποκτήσει, να εφιστά την προσοχή της κοινότητας, στην οποία ανήκει, σε θέματα που έχουν σχέση με τη δημόσια υγεία και τη βελτίωση της ποιότητας των ιατρικών υπηρεσιών».
Τέλος, σύμφωνα με το άρθρο 5Α του Συντάγματος,
«1. Καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει. Περιορισμοί στο δικαίωμα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν με νόμο μόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων.
2. Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19».
Όρια και περιορισμοί
1. Γενική οριοθέτηση κατ’ άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος
Σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος, «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Xώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη».
Οι οριοθετήσεις αυτές εφαρμόζονται σε όλα τα συνταγματικά δικαιώματα και συνιστούν καθολικές ρυθμίσεις. Η δράση του ανθρώπου πρέπει να μη συγκρούεται αλλά να συμφωνεί με το Σύνταγμα και συγκεκριμένα με όλες εκείνες τις διατάξεις που έχουν αυξημένη τυπική δύναμη αλλά και με όλες εκείνες του κοινού δικαίου που προβαίνουν σε εξειδίκευση των συνταγματικών διατάξεων και συμφωνούν με αυτή. Ο συντακτικός νομοθέτης με την φράση «δικαιώματα των άλλων», εννοεί κυρίως τα θεμελιώδη δικαιώματα όλων των άλλων φορέων, τα ατομικά δικαιώματα αλλά και τα ιδιωτικά δικαιώματα που προκύπτουν από το νόμο. Τα χρηστά ήθη συνιστούν ποινική ρήτρα και θα πρέπει να τονιστεί ότι κάθε προσβολή της ανθρώπινης αξίας έρχεται σε αντίθεση με τα χρηστά ήθη.
2. Η οριοθέτηση κατ’ άρθρο 14 παρ. 1 του Συντάγματος
Σύμφωνα με το άρθρο 14§1 του Συντάγματος, «Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει... τους στοχασμούς του, τηρώντας τους νόμους του κράτους». Το Σύνταγμα, στο άρθρο αυτό αλλά και σε αρκετά άλλα, κατοχυρώνει την άσκηση ενός ατομικού δικαιώματος, υπό την προϋπόθεση της «τήρησης των νόμων» ή «εντός των ορίων των νόμων». Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, δεν πρόκειται ακριβώς για περιορισμό, οριοθέτηση των δικαιωμάτων, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση της ελευθερίας της έκφρασης, αλλά για προσδιορισμό του περιεχομένου τους: με την έννοια ότι μια ατομική ελευθερία δεν είναι ελευθερία από τον νόμο εν γένει, δηλαδή δεν είναι απαλλαγή από όλες τις νομοθετικές δεσμεύσεις. Για παράδειγμα, στην περίπτωσή μας, η ελευθερία της γνώμης δεν περιλαμβάνει και την ελευθερία της εξύβρισης.
Κατόπιν τούτων, τυχόν περιορισμοί του δικαιώματος της ελεύθερης έκφρασης, εφόσον δεν εμπίπτουν στους γενικούς περιορισμούς, οι οποίοι πρέπει να προβλέπονται σαφώς από το νόμο ή από κανονιστική πράξη της διοίκησης, που έχει εκδοθεί με ειδική εξουσιοδότηση του νόμου και ουδέποτε απευθείας με ατομική διοικητική πράξης.
Η δυνατότητα όμως, επιβολής ορίων στο δικαίωμα έκφρασης και διάδοσης στοχασμών, είτε με νόμο, είτε με κανονιστική πράξη της διοίκησης κατά ειδική εξουσιοδότηση νόμου, υπόκειται σε σοβαρούς περιορισμούς. Οι νομοθετικοί περιορισμοί πρέπει να επιβάλλονται για σοβαρούς λόγους υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος, αλλά και με ταυτόχρονο σεβασμό προς τις Συνταγματικά κατοχυρωμένες αρχές της ισότητας και την αναλογικότητας.
Κατ’ ακολουθία δε, και των περιορισμών επί του δικαιώματος της πληροφόρησης που τίθενται στο άρθρο 5Α του Συντάγματος, η άσκηση των δικαιωμάτων της έκφρασης και της διάδοσης της γνώμης και των στοχασμών και της λήψης και μετάδοσης πληροφοριών που συνεπάγονται καθήκοντα και ευθύνες, μπορεί να υπαχθεί σε ορισμένες διατυπώσεις, όρους, περιορισμούς ή κυρώσεις που προβλέπονται από το νόμο και αποτελούν αναγκαία μέτρα σε δημοκρατική κοινωνία, για την εθνική ασφάλεια, την εδαφική ακεραιότητα ή δημόσια ασφάλεια, την προάσπιση της τάξης και την πρόληψη του εγκλήματος, την προστασία της υγείας ή της ηθικής, την προστασία της υπόληψης των δικαιωμάτων των τρίτων, την παρεμπόδιση της κοινολόγησης εμπιστευτικών πληροφοριών ή τη διασφάλιση του κύρους και της αμεροληψίας της δικαστικής λειτουργίας. Όλοι δηλαδή οι δημοσίου συμφέροντος λόγοι μπορούν να δικαιολογήσουν σχετικούς νομοθετικούς περιορισμούς και πάλι μόνο εφόσον πρόκειται για «αναγκαία» μέτρα μέσα σε μία δημοκρατική κοινωνία.
Εν τω προκειμένω, είναι προφανές, ότι οι παραπάνω περιορισμοί στις οποίες υποβλήθηκαν οι ιατροί των δημοσίων νοσοκομείων «Λαϊκό» και «Ευαγγελισμός» με απόφαση της Διοίκησης, δεν εμπίπτουν στους γενικούς περιορισμούς των δικαιωμάτων της ελεύθερης έκφρασης και πληροφόρησης των ως άνω συνταγματικών διατάξεων, ούτε προβλέπονται σαφώς από το νόμο ή από κανονιστική πράξη της διοίκησης, που έχει εκδοθεί με ειδική εξουσιοδότηση του νόμου, με αποτέλεσμα η συνταγματικότητά τους να τίθεται υπό αμφισβήτηση.
Δείτε εδώ την Ανακοίνωση από το Νοσοκομείο Λαϊκό
Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να απευθυνθείτε στους συνεργάτες του γραφείου μας.
