Κατά τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 2 του Συντάγματος "ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας", ενώ, κατά τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 5 αυτού "καθένας έχει το δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη". Περαιτέρω, κατά τη διάταξη της παρ. 4 του άρθρου 103 του Συντάγματος, στην οποία παραπέμπει η παρ. 6 αυτού "οι δημόσιοι υπάλληλοι που κατέχουν οργανικές θέσεις είναι μόνιμοι εφόσον αυτές οι θέσεις υπάρχουν ...". Από τις διατάξεις αυτές, οι οποίες προστατεύουν την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και το δικαίωμα όχι μόνο στο βαθμό του υπαλλήλου, αλλά και στην άσκηση των καθηκόντων του, συνάγεται ότι η έμπρακτη ενάσκηση υπό του δημοσίου υπαλλήλου του κατά νόμο εμπιστευμένου σε αυτόν από την πολιτεία λειτουργήματος, αποτελεί όχι μόνο καθήκον, αλλά και έννομο δικαίωμα αυτού, του οποίου μάλιστα η αφαίρεση συνιστά προσβολή κεκτημένου δικαιώματος (Σ.τ.Ε. 277/1986), και, συνεπώς, η άρνηση από την Διοίκηση να του αναθέσει την ενάσκηση των καθηκόντων του, άνευ συνδρομής ορισμένου νόμιμου λόγου, άλλως, η αφαίρεση κατά τρόπο βάναυσο και καταδήλως παράνομο σημαντικών καθηκόντων αυτού, εφ’ όσον δεν υφίσταται δικαιολογημένη υπηρεσιακή ανάγκη, είναι παράνομη (Α.Π. 951/2000, 670/2000, 542/1999). Ειδικότερα, και ως προς το εξεταζόμενο ζήτημα του δικαιώματος του ιατρού συμμετοχής στις εφημερίες, ισχύουν τα εξής:
Στο άρθρο 45 του Ν 3205/2003, ως ισχύει σήμερα ορίζονται, μεταξύ άλλων, τα εξής:
Η συμμετοχή των ιατρών του Ε.Σ.Υ., των μελών Δ.Ε.Π. τμημάτων ιατρικής και όλων των ιατρών που με οποιαδήποτε σχέση προσφέρουν υπηρεσία στα νοσοκομεία στο πρόγραμμα εφημεριών, είναι υποχρεωτική για όλους τους βαθμούς και βαθμίδες, σύμφωνα με τις εκάστοτε υπηρεσιακές ανάγκες.- Οι ειδικευόμενοι ιατροί σε όλες τις ζώνες λαμβάνουν μηνιαίως αποζημίωση, η οποία δεν υπερβαίνει το ποσό που αντιστοιχεί σε επτά (7) ενεργές εφημερίες κάθε μήνα (5 Καθημερινές, 1 Σάββατο, 1 Κυριακή - Εξαιρέσιμη ημέρα).- Στη Γ` ζώνη οι Συντονιστές Διευθυντές και οι Διευθυντές λαμβάνουν μηνιαίως αποζημίωση, η οποία δεν υπερβαίνει το ποσό που αντιστοιχεί σε επτά (7) εφημερίες, εκ των οποίων πέντε (5) ενεργές εφημερίες (3 Καθημερινές, 1 Σάββατο, 1 Κυριακή - Εξαιρέσιμη ημέρα) και δύο (2) εφημερίες ετοιμότητας καθημερινές. Οι υπόλοιποι ειδικευμένοι ιατροί λαμβάνουν μηνιαίως αποζημίωση, η οποία δεν υπερβαίνει το ποσό που αντιστοιχεί σε έντεκα (11) εφημερίες, εκ των οποίων επτά (7) ενεργές εφημερίες (5 Καθημερινές, 1 Σάββατο, 1 Κυριακή - Εξαιρέσιμη ημέρα) και τέσσερις (4) εφημερίες ετοιμότητας καθημερινές. -Στην Β`ζώνη οι Συντονιστές Διευθυντές και οι Διευθυντές λαμβάνουν μηνιαίως αποζημίωση, η οποία δεν υπερβαίνει το ποσό που αντιστοιχεί σε επτά (7) εφημερίες, εκ των οποίων τέσσερις (4) ενεργές εφημερίες (2 Καθημερινές, 1 Σάββατο, 1 Κυριακή - Εξαιρέσιμη ημέρα) και τρεις (3) εφημερίες ετοιμότητας καθημερινές. Οι υπόλοιποι ειδικευμένοι ιατροί λαμβάνουν μηνιαίως αποζημίωση, η οποία δεν υπερβαίνει το ποσό που αντιστοιχεί σε επτά (7) εφημερίες, εκ των οποίων πέντε (5) ενεργές εφημερίες (3 Καθημερινές, 1 Σάββατο, 1 Κυριακή - Εξαιρέσιμη ημέρα) και δύο (2) εφημερίες ετοιμότητας καθημερινές. -Στην Α` ζώνη οι Διευθυντές λαμβάνουν μηνιαίως αποζημίωση, η οποία δεν υπερβαίνει το ποσό που αντιστοιχεί σε έξι (6) εφημερίες, εκ των οποίων τρεις (3) ενεργές εφημερίες (1 Καθημερινή, 1 Σάββατο, 1 Κυριακή - Εξαιρέσιμη ημέρα) και τρεις (3) εφημερίες ετοιμότητας καθημερινές. Οι υπόλοιποι ειδικευμένοι ιατροί λαμβάνουν μηνιαίως αποζημίωση, η οποία δεν υπερβαίνει το ποσό που αντιστοιχεί σε έξι (6) εφημερίες, εκ των οποίων τέσσερις (4) ενεργές εφημερίες (2 Καθημερινές, 1 Σάββατο, 1 Κυριακή - Εξαιρέσιμη ημέρα) και δύο (2) εφημερίες ετοιμότητας καθημερινές. Για τους Συντονιστές Διευθυντές της Α` ζώνης ισχύει η περίπτωση Η` του άρθρου 4 του ν. 3754/2009 (Α` 43). Οι ειδικευμένοι ιατροί όλων των βαθμίδων ανεξαρτήτως ζώνης, πραγματοποιούν τόσες εφημερίες, ενεργές ή μεικτές ή ετοιμότητας, όσες απαιτούν οι ανάγκες του τμήματος τους και έως το ποσό της ανώτατης αποζημίωσης, όπως αυτό ορίστηκε στα εδάφια ϋ έως iv.- Οι ιατροί υπόχρεοι υπηρεσίας υπαίθρου σε όλες τις ζώνες λαμβάνουν μηνιαίως αποζημίωση, η οποία δεν υπερβαίνει το ποσό που αντιστοιχεί σε επτά (7) ενεργές εφημερίες κάθε μήνα (5 Καθημερινές, 1 Σάββατο, 1 Κυριακή - Εξαιρέσιμη ημέρα).- Τα μέλη Δ.Ε.Π. λαμβάνουν μηνιαίως αποζημίωση που δεν υπερβαίνει τις προβλεπόμενες στην Α` Ζώνη εφημερίες και ως εξής: οι Λέκτορες σε αντιστοιχία με τους Επιμελητές Β`, οι Επίκουροι Καθηγητές σε αντιστοιχία με τους Επιμελητές Α`, οι Αναπληρωτές Καθηγητές σε αντιστοιχία με τους Διευθυντές και οι Καθηγητές σε αντιστοιχία με τους Συντονιστές Διευθυντές.»-Στους ειδικευμένους ιατρούς κλάδου Ε.Σ.Υ., οι οποίοι υπηρετούν σε Μονάδες Αυξημένης Φροντίδας, Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, Μονάδες Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών και Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών, σε όλα τα νοσοκομεία της επικράτειας, καταβάλλεται η μηνιαία αποζημίωση της Γ` Ζώνης».
Στο άρθρο 4 του Ν 4498/2017,ως ισχύει σήμερα, ορίζονται, μεταξύ άλλων, τα εξής: «- Η συμμετοχή όλων των ιατρών και οδοντιάτρων στο πρόγραμμα εφημεριών είναι υποχρεωτική, ανεξάρτητα από βαθμό ή βαθμίδα, και μπορεί να λάβει τη μορφή της ενεργής εφημερίας, της εφημερίας ετοιμότητας και της μικτής εφημερίας, λογίζεται δε ως απασχόληση πέραν του υποχρεωτικού ωραρίου και αμείβεται. Ομοίως, επιτρέπεται η συμμετοχή στο πρόγραμμα εφημεριών των φαρμακοποιών, χημικών, βιοχημικών, κλινικών χημικών, βιολόγων, φυσικών νοσοκομείων - ακτινοφυσικών, ψυχολόγων που υπηρετούν στο Ε.Σ.Υ., σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος και τις εκάστοτε υπηρεσιακές ανάγκες. -Οι ειδικευόμενοι ιατροί διενεργούν μόνον ενεργές εφημερίες.-. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας καθορίζεται και εξειδικεύεται ο αριθμός των ιατρών και των λοιπών επαγγελματιών, που συμμετέχουν στις εφημερίες, καθώς και η κατανομή των εφημεριών, σύμφωνα με τις ανάγκες κάθε υγειονομικής περιφέρειας, νοσοκομείου ή μονάδας Π.Φ.Υ..- Όλα τα τμήματα ή κλινικές των νοσοκομείων εφημερεύουν καθημερινά και καταρτίζουν μηνιαία προγράμματα εφημερίας».
Από το πλέγμα των ανωτέρω διατάξεων, σε συνδυασμό με τις ανωτέρω παρατεθείσες και ερμηνευθείσες συνταγματικές διατάξεις, συνάγεται, κατ` αρχήν, ότι οι ιατροί, ανεξαρτήτως της ιδιότητάς τους, ως ειδικευμένοι ή μη ή ως επικουρικοί, ως δημόσιοι λειτουργοί, έχουν όχι μόνο καθήκον, αλλά και δικαίωμα να προσφέρουν εμπράκτως, εκτός από την κανονική εργασία τους, και πρόσθετη εργασία, ως ιατροί ενεργού εφημερίας και εφημερίας ετοιμότητας.
Εξάλλου, στο άρθρο 105 του Εισ.Ν.Α.Κ. ορίζεται ότι: "Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το Δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν η πράξη ή η παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης, που υπάρχει για χάρη του γενικού συμφέροντος ..." και στο άρθρο 106 του ίδιου νόμου ορίζεται ότι: "Οι διατάξεις των δύο προηγούμενων άρθρων εφαρμόζονται και για την ευθύνη των δήμων, των κοινοτήτων ή των άλλων Νομικών Προσώπων Δημόσιου Δικαίου από πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων που βρίσκονται στην υπηρεσία τους". Κατά την έννοια των ανωτέρω διατάξεων, για να δημιουργηθεί ευθύνη του Δημοσίου, των Ο.Τ.Α. ή των Ν.Π.Δ.Δ. από πράξεις ή παραλείψεις ή υλικές ενέργειες οργάνων τους απαιτείται, ανάμεσα σε άλλα, η πράξη ή παράλειψη ή η υλική ενέργεια αυτών να είναι παράνομη, δηλαδή να παραβιάζεται με αυτή η αρχή της νομιμότητας και να υπάρχει συνάφεια, εσωτερική και άμεση μεταξύ αφενός της παράνομης και ζημιογόνου πράξεως ή παραλείψεως ή υλικής ενέργειας των οργάνων τούτων και αφ ετέρου του τμήματος εκείνου τη δημόσιας εξουσίας, η άσκηση του οποίου τους έχει, από το νόμο, ανατεθεί (Α.Ε.Δ. 5/1995, Σ.Τ.Ε. 3045/1992 Ολομ., 289/1995, 3308/1996). Από τις διατάξεις αυτές συνάγεται ακόμη, ότι η αστική ευθύνη μπορεί να δημιουργηθεί και όταν υπάρχει απλώς αντικειμενική παρανομία της ζημιογόνου πράξεως ή παραλείψεως, όταν δηλαδή η πράξη ή η παράλειψη αυτή δεν είναι σύμφωνες ή τουλάχιστον δεν βρίσκονται σε αρμονία με, κανόνες δικαίου, όπως αυτούς του Συντάγματος ή γενικών αρχών του διοικητικού δικαίου ή εκδόθηκαν καθ` υπέρβαση εξουσίας ή κατά κακή χρήση της διακριτικής ευχέρειας, χωρίς να απαιτείται περαιτέρω η παρανομία και συνακόλουθα η ζημία να οφείλεται σε πταίσμα (δόλο ή αμέλεια) των οργάνων αυτών. Εξάλλου, όπως σε κάθε αξίωση προς αποζημίωση, έτσι και για να γεννηθεί η από τα άρθρα 105 και 106 του Εισ.Ν.ΑΚ. υποχρέωση του Δημοσίου, των Ο.Τ.Α. ή των Ν.Π.Δ.Δ. για αποζημίωση, πρέπει να υπάρχει αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της πράξεως ή παραλείψεως των οργάνων τους, που δημιουργεί το νόμιμο λόγο ευθύνης τους και της ζημίας που επήλθε. Τέτοια αιτιώδης συνάφεια υπάρχει, όταν, κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας, η φερόμενη ως ζημιογόνος πράξη ή παράλειψη, αντικειμενικά λαμβανόμενη, κατά τη συνήθη και κανονική πορεία των πραγμάτων ή από τις ειδικές περιστάσεις, στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν επαρκώς ικανή από μόνη της για να επιφέρει το ζημιογόνο αποτέλεσμα (Α.Π. 316/1983, ΝοΒ 31, 1571, 692/1990, ΝοΒ 40, 67, 103/1985, ΝοΒ 33, 1563, Δ.Ε.Α. 393/1993, Ε.Δ.Κ.Α. 1994, 553, 1605/1993, ΔιΔικ 6, 369). Περαιτέρω, η αξίωση προς αποζημίωση γεννάται, όχι από τότε που επήλθε το ζημιογόνο γεγονός, αλλά αμέσως μόλις εκδηλωθεί ο επιζήμιος χαρακτήρας της παράνομης συμπεριφοράς, δηλαδή αφότου αυτή αρχίσει να επιφέρει τις επιζήμιες συνέπειες για το διοικούμενο (Α.Π. 709/1979, ΝοΒ 28,41), οι οποίες προκαλούνται, κατ` αρχήν, από την έκδοση της ζημιογόνου πράξεως ή τη συντέλεση της παραλείψεως, τούτο δε ακόμη και εάν η ζημία χωρεί εξακολουθητικά ( Δ.Ε.Α. 4308/1990, 3780/1990, ΔιΔικ 1991,31). Τέλος, κατά μεν το άρθρο 57 του Α.Κ., εκείνος που προσβάλλεται παράνομα στην προσωπικότητά του δεν αποκλείεται να αξιώσει αποζημίωση σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες, κατά δε το άρθρο 298 του Α.Κ., η αποζημίωση περιλαμβάνει τόσο τη θετική ζημία, όσο και το διαφυγόν κέρδος, το κέρδος, δηλαδή, που προσδοκά κανείς με πιθανότητα σύμφωνα με τη συνηθισμένη πορεία των πραγμάτων ή τις ειδικές περιστάσεις και ιδίως τα προπαρασκευαστικά μέτρα που έχουν ληφθεί. Προσβολή δε της προσωπικότητας προσώπου συνιστά και η προσβολή της επαγγελματικής υποστάσεως ιατρού (Α.Π. 1356/2001).
Με τις ανωτέρω διατάξεις θεμελιώνεται αγώγιμη αξίωση εκ μέρους του αδικαιολογήτως παραλειπόμενου ιατρού, να διεκδικήσει, δια της άσκησης σχετικής αγωγής, τόσο το διαφυγόν κέρδος του ( ήτοι το ποσό που θα λάμβανε αν πραγματοποιούσε τις εφημερίες, από τις οποίες αδικαιολόγητα έχει αποκλειστεί) όσο και χρηματική ικανοποίηση λόγω της επελθούσας σε εκείνον ηθικής βλάβης εκ της παράνομης προσβολής της προσωπικότητάς του.
Σε κάθε, συνεπώς, περίπτωση, για τη νόμιμη και δικαιολογημένη απομάκρυνση ιατρού από τα καθήκοντά του εν γένει και, άρα, από αυτό της εκτέλεσης εφημεριών, πρέπει, είτε, καταρχήν, να υφίσταται σε βάρος του πειθαρχική εκκρεμοδικία και να έχει τεθεί, για το λόγο αυτό, σε κατάσταση αργίας, είτε, κατ΄ εξαίρεση, να συντρέχουν όλως εξαιρετικές και επείγουσες περιστάσεις, που να δικαιολογούν την προσωρινή αφαίρεση από τον ιατρό του δικαιώματος της ενεργού άσκησης των καθηκόντων του, έως όταν αποφανθεί σχετικώς το αρμόδιο όργανο.
* Επισημαίνεται ότι το ανωτέρω κείμενο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τις εξειδικευμένες νομικές υπηρεσίες.
