Κατά τη διάταξη του άρθρου 260 παρ 1 του Ν 4072/2012, ο θάνατος, η πτώχευση και η υποβολή σε δικαστική συμπαράσταση εταίρου επιφέρουν την έξοδο του από την εταιρεία, εκτός αν προβλέπεται διαφορετικά στην εταιρική σύμβαση, ενώ κατά την παρ. 2 στην εταιρική σύμβαση μπορεί να προβλέπονται και άλλα γεγονότα που συνεπάγονται την έξοδο εταίρου (καταστατικοί λόγοι εξόδου). Όπως οι νόμιμοι λόγοι εξόδου, έτσι και οι καταστατικοί, επιφέρουν αυτοδίκαιη έξοδο του εταίρου. Για να επέλθει, ωστόσο, αυτή, ο καταστατικός λόγος πρέπει να είναι αρκούντως ορισμένος, ώστε να δύναται αντικειμενικώς να διαπιστωθεί αν συντρέχει ή όχι. Επομένως, κατά τελολογική συστολή της ως άνω διάταξης, αυτή εφαρμόζεται μόνον εάν τα γεγονότα περιγράφονται σαφώς. Υπό την έννοια αυτή, η διάταξη του άρθρου 260 § 2 του Ν. 4072/2012 είναι απαγορευτική (174 ΑΚ) της αναγωγής σε λόγους αυτοδίκαιης, εξόδου περιπτώσεων που δεν συνιστούν γεγονός και μάλιστα ορισμένο. Έτσι, πάσχει ακυρότητας, κατ’ εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 174 ΑΚ, καταστατική ρήτρα που προβλέπει έξοδο, εξαρτώμενη από τη βούληση άλλου εταίρου, ή από απόφαση της γενικής συνέλευσης, αφού δεν πρόκειται περί γεγονότος.
Περαιτέρω, το άρθρο 263 του Ν. 4072/2012 ρυθμίζει: α) τον αποκλεισμό εταίρου από την εταιρεία και β) την περίπτωση όπου η αίτηση αποκλεισμού εταίρου εκκρεμεί παράλληλα με αίτηση λύσης της εταιρείας. Η διάταξη είναι ενδοτικού δικαίου, διότι αφορά ιδιωτικό συμφέρον, δηλαδή αυτό των εταίρων και της εταιρείας. Συνεπώς, είναι ισχυρές διαφορετικές καταστατικές προβλέψεις ως προς τους λόγους και τη διαδικασία αποκλεισμού. Είναι λοιπόν, με όρο της εταιρικής σύμβασης, δυνατός ο περιορισμός ή η διεύρυνση του δικαιώματος αποκλεισμού, καθώς και η δυσχέρανση ή η διευκόλυνση της άσκησής του, όπως λ.χ. η πρόβλεψη ότι ο αποκλεισμός θα επέρχεται και χωρίς δικαστική απόφαση (π.χ. αυτοδικαίως ή με απόφαση των λοιπών εταίρων, ομόφωνη ή πλειοψηφική και δήλωση των λοιπών εταίρων προς τον αποκλειόμενο), όταν συντρέξουν οι προϋποθέσεις που καθορίζονται στην εταιρική σύμβαση ή όταν συντρέχουν συγκεκριμένοι λόγοι ή καταστάσεις που καθορίζονται στην εταιρική σύμβαση με απόλυτο τρόπο (π.χ. εγκατάσταση σε άλλη πόλη ή η απώλεια της ιδιότητας του συγγενούς σε κλειστή οικογενειακή εταιρεία), οπότε οι απόλυτοι αυτοί λόγοι λειτουργούν ως αιρέσεις. Η αυτοδίκαιη αναγκαστική έξοδος από την εταιρεία λόγω της πλήρωσης όρου της εταιρικής σύμβασης, χωρίς δικαστική απόφαση, αποτελεί τροποποίηση της εταιρικής σύμβασης που τελεί υπό τη διαλυτική αίρεση της πλήρωσης του όρου της που προβλέπει την έξοδο του εταίρου.
Κατά την κρατούσα άποψη, επειδή η διάταξη του άρθρου 263 του Ν. 4072/2012 αφορά στο συμφέρον των εταίρων, είναι ισχυρός ο καταστατικός όρος αποκλεισμού εταίρου, με απόφαση των λοιπών εταίρων, ακόμη και χωρίς την ύπαρξη σπουδαίου λόγου. Ωστόσο, ένας τέτοιος όρος ελέγχεται υπό τις προϋποθέσεις των άρθρων 178,179 και 281ΑΚ, οι οποίες είναι αναγκαστικού δικαίου. Οι εταίροι με την πρόβλεψη στο καταστατικό απολύτων όρων αποκλεισμού αποβλέπουν κυρίως στην ασφάλεια ότι θα επέλθει ο αποκλεισμός, όταν συμβούν τα γεγονότα που έχουν ορισθεί ως λόγοι αποκλεισμού. Με δεδομένο αυτόν τον σκοπό που εξέφρασαν οι εταίροι στο καταστατικό, είναι σπάνια η περίπτωση ο προβλεπόμενος σε αυτό λόγος αποκλεισμού να προσκρούει στην καλή πίστη και στα χρηστά ήθη.
Τέλος, κατά την ορθότερη άποψη, είναι δυνατός ο αποκλεισμός εταίρου και στις διμελείς εταιρείες. Ειδικότερα, από τη διάταξη του άρθρου 263 σε συνδυασμό με τις λειτουργικά συναφείς διατάξεις των άρθρων 259, 261 και 267 του Ν. 4072/2012, υπό το πρίσμα της αρχής της διατήρησης της εταιρικής επιχείρησης, το δικαίωμα αποκλεισμού μπορεί να ασκηθεί και από τον «άλλο εταίρο», δοθέντος ότι μετά την εισαγωγή του θεσμού της μονοπρόσωπης ομόρρυθμης εταιρίας (σύμφωνα με το τελευταίο άρθρο 267 του Ν. 4072/2012, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 27 του Ν. 4403/2016), αυτή γίνεται δεκτή ανεξάρτητα από την αιτία («για οποιονδήποτε λόγο») της αποχώρησης «ενός ή περισσοτέρων εταίρων». Συνεπώς, είναι δυνατόν και σε διμελή ομόρρυθμη εταιρία σε περίπτωση αποκλεισμού του ενός εταίρου, να αποφευχθεί η λύση της εταιρίας, αν εντός τετράμηνου από την αποχώρηση (τον αποκλεισμό) του, εισέλθει σε αυτήν νέος εταίρος και καταχωρηθεί στο ΓΕΜΗ (ΠΠΑ 3857/2020, ΝΟΜΟΣ).
Η διάταξη του άρθρου 263 Ν. 4072/2012 εφαρμόζεται και στην περίπτωση πολυμελούς ομόρρυθμης εταιρίας, όπου ο ένας εταίρος ζητεί τον αποκλεισμό των περισσοτέρων, δοθέντος ότι η διάταξη αυτή, η οποία εντάσσεται σε εκείνες που καθορίζουν τη τύχη της εταιρίας μετά τη συνδρομή επιγενόμενων της ίδρυσης περιστατικών που συντρέχουν στα πρόσωπα των εταίρων, αποτυπώνει την αρχή της διατήρησης της εταιρικής επιχείρησης και προσφέρεται ως εναλλακτική δυνατότητα αντί της «ultimum refugium» δικαστικής λύσης της εταιρίας, κατ’ άρθρο 259 § 1 περ, δ’ του ιδίου Νόμου, την οποία μάλιστα μπορεί να αιτηθεί και ένας μόνο εταίρος της πολυπρόσωπης ομόρρυθμης εταιρίας. Με σκοπό, λοιπόν, τη διάσωση της ομόρρυθμης εταιρίας και στο πλαίσιο της αρχής της διατήρησης της εταιρικής επιχείρησης κρίθηκε σκόπιμο από τη Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή του Ν. 4072/2012, να προβλεφθεί ότι σε περίπτωση αποχώρησης,για οποιονδήποτε λόγο (άρα και τον αποκλεισμό) όλων των εταίρων, πλην ενός, υπάρχει δυνατότητα προσωρινής συνέχισης της λειτουργίας, μέχρι την είσοδο νέου εταίρου, η οποία πρέπει να πραγματοποιηθεί μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, δηλαδή τεσσάρων μηνών και να καταχωρηθεί η είσοδος του νέου εταίρου στο ΓΕΜΗ.
Επομένως, είναι ισχυρή η πρόβλεψη στην εταιρική σύμβαση της υποχρεωτικής εξόδου του εταίρου διμελούς εταιρείας, αν επέλθει γεγονός ή κατάσταση που ορίζεται στην εταιρική σύμβαση ότι συνιστά απόλυτο , λόγο υποχρεωτικής εξόδου από την εταιρεία.
* Επισημαίνεται ότι το ανωτέρω κείμενο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τις εξειδικευμένες νομικές υπηρεσίες.
