Εν μέσω της οικονομικής κρίσης και δεδομένων των χρεών που δημιουργήθηκαν σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού εξ αιτίας αυτής, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζει κανείς τι μέλλει γενέσθαι με τα χρέη αυτά μετά τον θάνατο του φορέα τους, καθότι τα χρέη συμπεριλαμβάνονται στην κληρονομιαία περιουσία. Σημαντικό δε επίσης να αναφερθεί είναι πώς τα χρέη της κληρονομίας μπορούν να επηρεάσουν την ατομική περιουσία των κληρονόμων με αποδοχή ή αποποίηση αντίστοιχα της κληρονομίας και ποια η σπουδαιότητα των χρονικών προθεσμιών για κάθε ενέργεια των κληρονόμων αντίστοιχα.
Περιουσία είναι το σύνολο των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων ενός προσώπου που επιδέχονται χρηματική αποτίμηση. Το Κληρονομικό δίκαιο ασχολείται με την τύχη της προσωπικής περιουσίας μετά τον θάνατο του φορέα της (κληρονομιαία περιουσία). Σημειωτέον η κληρονομιαία περιουσία εμπεριέχει τόσο το ενεργητικό όσο και το παθητικό της περιουσίας του προσώπου που απεβίωσε.
Το άτομο έχει το δικαίωμα να ορίζει την τύχη της περιουσίας του για τον χρόνο μετά τον θάνατό του και να ορίζει τους κληρονόμους του, αποφασίζοντας το ίδιο, αν και πότε θα συντάξει διαθήκη, καθώς και το είδος αυτής (π.χ. δημόσια, ή ιδιόχειρη, κλπ) ή και να απόσχει από τη σύνταξη διαθήκης (εξ αδιαθέτου διαδοχή). Όμως, το δικαίωμα αυτό – ελευθερία διάθεσης αιτία θανάτου έχει ως όριο τον Νόμο (π.χ. καταχρηστικές ρήτρες, δικαίωμα στην νόμιμη μοίρα).
Ο περιορισμός αυτός της ελευθερίας του «διατιθέναι» έχει τεθεί εκ του Νόμου για την ανάγκη προστασίας της οικογένειας του θανόντος και από την σαφή υποχρέωσή του να αφήσει στους στενούς συγγενείς του και στον/ην σύζυγό ορισμένο ποσοστό κληρονομιάς. Τα μέλη της οικογένειας του θανόντος έχουν δικαίωμα να συμμετέχουν στην κληρονομία του είτε ως εξ αδιαθέτου κληρονόμοι, αν δεν έχει συντάξει διαθήκη, είτε ως νόμιμοι μεριδούχοι, αν ο θανών έχει προβεί σε αυθαίρετη επιλογή κληρονόμου, έχοντας αποκλείσει έτσι από την κληρονομία ορισμένα μέλη της οικογένειάς του.
Όπως προαναφέρθηκε η κληρονομιαία περιουσία εμπεριέχει τόσο το ενεργητικό (περιουσιακά στοιχεία, αποταμιεύσεις) όσο και το παθητικό (χρέη) της περιουσίας του θανόντος, η οποία επέρχεται προσωρινά στους κληρονόμους του, υπό την αίρεση της οριστικής αποδοχής ή αποποίησής της από του κληρονόμους του.
Στις μέρες μας, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και των χρεών που δημιουργήθηκαν ένεκα αυτής, μεγάλη μερίδα πολιτών επιβαρύνθηκε με παντός είδους χρέη, με αποτέλεσμα να είναι πολύ πιθανή η αποδοχή –είτε εκούσια είτε ακούσια (άνευ γνώσης)- επιβαρυμένης με χρέη κληρονομίας. Για το λόγο αυτό κρίνεται αναγκαίο να αναφερθούμε στην επεξήγηση του όρου της αποδοχής και αποποίησης κληρονομίας καθώς και στις χρονικές προθεσμίες που αντίστοιχα απαιτούνται, για τις έννομες συνέπειες που αυτές συνεπάγονται.
Αποποίηση Κληρονομίας:
Στην περίπτωση που υπάρχει παθητικό της κληρονομιαίας περιουσίας, η αυτό υπερβαίνει κατά πολύ το ενεργητικό αυτής, δηλαδή με πιο απλά λόγια εάν υφίστανται χρέη στην κληρονομία, προβλέπεται εκ του Νόμου η δυνατότητα στους προσωρινούς κληρονόμους του θανόντος να μην καταστούν οριστικοί κληρονόμοι του αλλά να αποποιηθούν την κληρονομιαία περιουσία. Η εν λόγω διαδικασία της αποποίησης λαμβάνει χώρα στο εκάστοτε αρμόδιο Ειρηνοδικείο. Η προθεσμία δε της αποποίησης αυτής είναι 4 μήνες και αρχίζει από τότε που οι κληρονόμοι έλαβαν γνώση της επαγωγής και του λόγου της, εφόσον δεν υπάρχει διαθήκη, άλλως η προθεσμία αυτή δεν ξεκινάει πριν από την ημερομηνία δημοσίευσης της διαθήκης. Σε περίπτωση που ο κληρονομούμενος διέμενε στο εξωτερικό ή οι προσωρινοί κληρονόμοι διαμένουν στο εξωτερικό η προθεσμία αυτή της αποποίησης είναι 1 έτους.
Η προθεσμία αποποίησης είναι εξαιρετικά σημαντική και πρέπει να τονιστεί, διότι πρόκειται για αποσβεστική του δικαιώματος προθεσμία. Αυτό σημαίνει ότι αν παρέλθει αυτή η προθεσμία αποσβήνεται (χάνεται) αυτό το δικαίωμα του (προσωρινού) κληρονόμου και είναι πολύ πιθανόν να έχει δυσμενείς συνέπειες για εκείνον. Η σημασία της δε, είναι μεγάλη διότι, στην περίπτωση που παρέλθει η προθεσμία και αποσβεστεί το δικαίωμα ο προσωρινός κληρονόμος καθίσταται αυτομάτως και οριστικός κληρονόμος με αποτέλεσμα ο οριστικός κληρονόμος πλέον να επιβαρυνθεί με τα χρέη της κληρονομίας, εάν υπάρχουν, ευθυνόμενος και με την ατομική του περιουσία. Ένα πρακτικό παράδειγμα είναι το εξής:
Στην περίπτωση κληρονομίας η οποία έχει μόνο χρέη και η τελευταία ημέρα της τετράμηνης (4/μηνης) προθεσμίας αποποίησης για τους (προσωρινούς) κληρονόμους είναι αργία (π.χ. Σάββατο, Κυριακή, θεσμοθετημένη αργία κλπ), η προθεσμία της αποποίησης λήγει την αμέσως επόμενη εργάσιμη ημέρα από την συμπλήρωση του τετραμήνου όμως σημειωτέον ότι οι περισσότερες Δημόσιες Οικονομικές Υπηρεσίες (Δ.Ο.Υ.) θεωρούν ότι η προθεσμία αυτή δεν παρατείνεται για την αμέσως επόμενη εργάσιμη ημέρα, διότι θεωρούν ότι έχει αποσβεστεί το δικαίωμα.
Εκπρόθεσμη δήλωση αποποίησης κληρονομίας είναι άκυρη και δεν επιφέρει ουδεμία έννομη συνέπεια. Χρόνος επαγωγής, (ασχέτως του αριθμού των αρχικών κληθέντων στην κληρονομική διαδοχή και εν συνεχεία αποποιηθέντων προσώπων), κατά την κρατούσα στη νομολογία και νομική θεωρία, θεωρείται ο χρόνος θανάτου του κληρονομούμενου. Επομένως, όταν ο νόμος προβλέπει πως η αποδοχή ή η αποποίηση είναι άκυρες αν λάβουν χώρα πριν από την επαγωγή, εννοεί πως είναι άκυρες αν γίνουν πριν από τον θάνατο του κληρονομούμενου και όχι πριν την αποποίηση του προηγούμενου κληρονόμου (βλ. σχετικά και 424/2005 ΑΠ). Δικαιολογητικός λόγος της ανωτέρω θέσης είναι ότι ένα πρόσωπο καθίσταται ως κληρονόμος αναδρομικά, από τη στιγμή του θανάτου του τεθνεώτος και όχι από τη στιγμή που αποποιήθηκε ο καλούμενος προ αυτού στην κληρονομική διαδοχή.
Aποποίηση Κληρονομίας Ανηλίκων:
Όσον αφορά στο δικαίωμα αποποίησης των ενηλίκων αναφερθήκαμε αναλυτικώς ανωτέρω. Όσον αφορά όμως στα ανήλικα, δέον να αναφερθεί ότι το δικαίωμά τους αυτό για την αποποίηση κληρονομίας, ασκείται διά των γονέων τους, οι οποίοι ως ασκούντες την γονική τους μέριμνα και συνεπώς και την εκπροσώπησή τους και την διαχείριση της περιουσίας τους – έννοιες που περιέχονται στον όρο γονική μέριμνα- και λαμβάνει χώρα κατόπιν δικαστικής απόφασης η οποία εκδίδεται κατόπιν ένδικης αιτήσεως στο αρμόδιο δικαστήριο (Ειρηνοδικείο) για χορήγηση άδειας αποποίησης κληρονομίας ανηλίκων. Κατά το χρονικό διάστημα που κατατίθεται η ως άνω ένδικη αίτηση στο αρμόδιο δικαστήριο από τους γονείς των ανηλίκων και μέχρι την έκδοση της σχετικής δικαστικής απόφασης, αναστέλλεται η προθεσμία της αποποίησης για τα ανήλικα και η οποία συνεχίζει να τρέχει και πάλι με την έκδοση της δικαστικής απόφασης και μέχρι την συμπλήρωση του υπολοίπου χρόνου της προθεσμίας για αποποίηση.
Αποδοχή Κληρονομίας:
Η αποδοχή της κληρονομιαίας περιουσίας μπορεί να γίνει ρητά ή και σιωπηρά. Στην πρώτη περίπτωση συντάσσεται συμβολαιογραφικό έγγραφο με το οποίο ο/οι κληρονόμος/οι δηλώνει/ουν ρητά τη βούλησή τους να καταστούν και οριστικά κληρονόμοι της κληρονομιαίας περιουσίας και να έλθει στην κυριότητά τους η κληρονομιαία περιουσία, ενώ απαιτείται η συγκεκριμένη συμβολαιογραφική πράξη, «Πράξη Δήλωσης Αποδοχής Κληρονομίας», να μεταγραφεί στο αρμόδιο Υποθηκοφυλακείο/Κτηματολογικό Γραφείο.
Στην δεύτερη περίπτωση, όπου δεν έχει λάβει χώρα η σύνταξη συμβολαιογραφικού εγγράφου, η θέληση του/των προσωρινού/ών κληρονόμου/ων να καταστούν και οριστικοί κληρονόμοι, συνάγεται σιωπηρά από τις πράξεις ή τις παραλήψεις τους, (π.χ. η δήλωση φόρου κληρονομίας, αγωγή για την διεκδίκηση μέρους της κληρονομιαίας περιουσίας κλπ).
Σημειωτέον από νομικής πλευράς για την αποδοχή της κληρονομίας δεν ορίζεται σαφής προθεσμία εκ του Νόμου. Από φορολογικής όμως πλευράς η δήλωση φόρου κληρονομίας, της οποίας έπεται η συμβολαιογραφική αποδοχή και αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση της τελευταίας, οριοθετείται εντός 6 μηνών από την ημερομηνία θανάτου του κληρονομούμενου ή στην περίπτωση που υπάρχει διαθήκη, 6 μήνες από την δημοσίευση της διαθήκης, χωρίς αυτό να συνεπάγεται ότι η μη τήρηση της προθεσμίας αυτής επιφέρει κάποια έννομη συνέπεια, απλά και μόνο δικαιολογεί κάποιο φορολογικό πρόστιμο (μικρό) που καταβάλλεται όταν κατατεθεί η δήλωση του φόρου κληρονομίας στην αρμόδια εφορία.
Πλασματική Αποδοχή Κληρονομίας:
Ως έχει τονιστεί ανωτέρω, η προθεσμία της αποποίησης είναι πολύ συγκεκριμένη και αποσβεστική. Στην περίπτωση που παρέλθει άπρακτη αυτή η τετράμηνη (4/μηνη) προθεσμία, τεκμαίρεται ότι οι προσωρινοί κληρονόμοι του θανόντος γίνονται και οριστικοί, ακόμα και αν δεν έχουν προβεί με κάποια ενέργειά τους σε αποδοχή της κληρονομίας (πλασματική αποδοχή κληρονομιάς). Με άλλα λόγια αν οι προσωρινοί κληρονόμοι δεν αποποιηθούν έγκαιρα την κληρονομία εντός 4 μηνών από τότε που έμαθαν ότι κατέστησαν (προσωρινοί) κληρονόμοι και τον λόγο για τον οποίο κατέστησαν (κληρονόμοι), θεωρείται ότι αποδέχθηκαν την κληρονομία, με όλες τις ανωτέρω νομικές συνέπειες που προαναφέρθηκαν, αποδεχόμενοι τόσο το τυχόν ενεργητικό όσο και το τυχόν παθητικό της κληρονομίας, ευθυνόμενοι δε και με την ατομική τους περιουσία στην περίπτωση ύπαρξης χρεών στην κληρονομιαία περιουσία. Πρόκειται συνεπώς για μία πολύ δυσμενή κατάσταση για τους προσωρινούς κληρονόμους που καθίστανται πλέον και οριστικοί, χωρίς την θέλησή τους, και μόνο δικαστικώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η ακύρωση μίας τέτοιας «πλασματικής αποδοχής κληρονομίας» και εφόσον φυσικά συντρέχουν οι απαιτούμενες χρονικές και νομικές προϋποθέσεις.
Αποδοχή με το Ευεργέτημα της Απογραφής:
Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα των 4 μηνών που οι προσωρινοί κληρονόμοι έχουν το δικαίωμα να αποποιηθούν, μπορούν να προβούν σε αποδοχή της κληρονομίας με το ευεργέτημα της απογραφής. Αυτό σημαίνει ότι οι (προσωρινοί) κληρονόμοι, αφού έλαβαν γνώση ότι κατέστησαν προσωρινοί κληρονόμοι και την αιτία της κληρονομίας, μπορούν να προβούν εντός 4 μηνών σε αποδοχή της κληρονομίας με το ευεργέτημα της απογραφής, δηλαδή να αποδεχθούν την κληρονομία ευθυνόμενοι μόνο μέχρι την αξία του ενεργητικού της κληρονομιαίας περιουσίας, δίχως περαιτέρω υποχρεώσεις και δικαιώματα επί της κληρονομίας και συνεπώς διαφυλάττοντας την ατομική τους περιουσίας. Η ατομική περιουσία δηλαδή των προσωρινών κληρονόμων που θα καταστούν και οριστικοί κληρονόμοι, αποδεχόμενοι με το ευεργέτημα της απογραφής, παραμένει ξεχωριστή από την κληρονομία που απεδέχθησαν και η οποία προσφέρεται αποκλειστικά για την ικανοποίηση των τυχόν δανειστών της κληρονομίας, οι οποίοι δεν μπορούν να στραφούν και κατά της ατομικής περιουσίας των οριστικών κληρονόμων, αλλά περιορίζονται στην κληρονομιαία περιουσία. Και η διαδικασία αυτή της δήλωσης αποδοχής κληρονομίας με το ευεργέτημα της απογραφής λαμβάνει χώρα στην γραμματεία του αρμοδίου Ειρηνοδικείου.
Στους ανηλίκους που τελούν υπό γονική μέριμνα η κληρονομιά που επάγεται στα πρόσωπα αυτά θεωρείται ότι γίνεται αποδεκτή πάντοτε με το ευεργέτημα της απογραφής χωρίς να απαιτείται η διατήρηση τύπου. Όσοι δε κατά το Νόμο αποδέχονται με το ευεργέτημα της απογραφής έχουν υποχρέωση να συντάξουν απογραφή μέσα σε ένα χρόνο αφότου έγιναν απεριορίστως ικανοί, δηλαδή εντός του έτους της ενηλικίωσης τους, διαδικασία που λαμβάνει χώρα μέσω της δικαστικής οδού.
Τα ως άνω θέματα κληρονομικού δικαίου, τα οποία απαντώνται συχνά στην καθημερινότητά μας, είναι αναγκαίο να αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη επιμέλεια, καθότι επιφέρουν σοβαρές έννομες συνέπειες, οι οποίες δεν μπορούν ή είναι πολύ δύσκολο να ανατραπούν στο μέλλον και οι οποίες επηρεάζουν απόλυτα την περιουσία του ατόμου (κληρονόμου ή κληρονόμων). Για το λόγο αυτό πριν από οποιαδήποτε ενέργεια που αφορά σε θέματα αποποίησης ή αποδοχής κληρονομίας, ορθότερο είναι να συμβουλευόμαστε, εγκαίρως, έναν έμπειρο δικηγόρο σε θέματα κληρονομικού δικαίου.
