Το ορισμένο και οι προϋποθέσεις της αγωγής διάρρηξης καταδολιευτικής δικαιοπραξίας

Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 939, 941, 942, 943 ΑΚ, συνάγεται ότι οι δανειστές δικαιούνται να απαιτήσουν τη διάρρηξη κάθε απαλλοτρίωσης που έγινε από τον οφειλέτη προς βλάβη τους, εφόσον η υπόλοιπη περιουσία του δεν επαρκεί για την ικανοποίησή τους.

Προϋποθέσεις προστασίας των δανειστών είναι:

1. απαίτηση του δανειστή κατά του οφειλέτη γεννημένη κατά τον χρόνο που ο τελευταίος επιχειρεί την απαλλοτρίωση, δηλαδή απαίτηση της οποίας έχουν συντελεσθεί τα παραγωγικά γεγονότα και η οποία είναι ληξιπρόθεσμη κατά την πρώτη στο ακροατήριο συζήτηση της αγωγής για διάρρηξη (ΑΠ 869/2021, ΑΠ 668/2021), χωρίς να απαιτείται να έχει βεβαιωθεί δικαστικά ούτε να είναι εξοπλισμένη με εκτελεστό τίτλο (ΑΠ 537/2023, ΑΠ 88/2023,). Την ιδιότητα του δανειστή έχει εκείνος ο οποίος, κατά το χρόνο της απαλλοτρίωσης έχει απαίτηση υφιστάμενη, έστω και αν η απαίτησή του τελεί υπό αναβλητική αίρεση ή προθεσμία (ΑΠ 774/2022, ΑΠ 877/202, ΑΠ 828/2020),
2. απαλλοτρίωση εκ μέρους του οφειλέτη περιουσιακού του στοιχείου,
3. απαλλοτρίωση με πρόθεση βλάβης των δανειστών, η οποία πρόθεση θεωρείται ότι υπάρχει, όταν ο οφειλέτης γνωρίζει πως με την απαλλοτρίωση του περιουσιακού του στοιχείου θα περιέλθει σε τέτοια οικονομική κατάσταση, ώστε η περιουσία του που απομένει να μην επαρκεί για την ικανοποίηση των δανειστών, αφού στην περίπτωση αυτή είναι προφανές ότι ο οφειλέτης γνωρίζει πως συνέπεια της πράξης του είναι η βλάβη των δανειστών, την οποία αποδέχεται, (ΑΠ 88/2023, ΑΠ 877/2022, ΑΠ 55/2022),
4. βλάβη των δανειστών, δηλαδή ελάττωση της περιουσίας του οφειλέτη σε τέτοιο βαθμό, ώστε η υπόλοιπη περιουσία του να μην αρκεί προς ικανοποίηση των δανειστών. Η αφερεγγυότητα δε αυτή του οφειλέτη, που είναι ένα από τα στοιχεία της αγωγής, πρέπει να υπάρχει όχι μόνο κατά την απαλλοτρίωση, αλλά και κατά τον χρόνο άσκησης της αγωγής διάρρηξης, που είναι και ο κρίσιμος χρόνος για τον προσδιορισμό της βλάβης των δανειστών και να υφίσταται κατά τον χρόνο συζήτησης αυτής (ΑΠ 1361/2022, ΑΠ 877/2022, ΑΠ 55/2022) και
5. γνώση του τρίτου ότι ο οφειλέτης απαλλοτριώνει προς βλάβη των δανειστών, η οποία γνώση τεκμαίρεται, όταν ο τρίτος είναι κατά την απαλλοτρίωση σύζυγος ή συγγενής σε ευθεία γραμμή ή σε πλάγια γραμμή εξ αίματος έως και τον τρίτο βαθμό ή από αγχιστεία έως το δεύτερο βαθμό, ενώ το τεκμήριο αυτό δεν ισχύει, αν πέρασε ένα έτος από την απαλλοτρίωση έως την έγερση της αγωγής (Ολ.ΑΠ 15/2012, ΑΠ 631/2023, ΑΠ 877/2022, ΑΠ 1275/2020). Η ανωτέρω γνώση δεν απαιτείται, αν η απαλλοτρίωση έγινε από χαριστική αιτία, τέτοια δε είναι και η γονική παροχή, που θεσμοθετείται με το άρθρο 1509 του ίδιου Κώδικα, αφού και αυτή συνιστά επίδοση από ελευθεριότητα (ΑΠ 631/2023, ΑΠ 88/2023, ΑΠ 877/2022) και συνεπώς η περί αυτής δικαιοπραξία είναι χαριστική, μη συναγομένου άλλως από το χαρακτηρισμό της, στο α' εδάφιο της τελευταίας διάταξης, ως δωρεάς, ως προς το ποσό που υπερβαίνει το μέτρο που επιβάλλουν οι περιστάσεις, αφού αυτό αποσκοπεί στο να αποκλείσει τη δυνατότητα ανάκλησης αυτής, ως προς το μέρος που αυτή δεν αποτελεί δωρεά, και όχι να τη χαρακτηρίσει, εξ αντιδιαστολής, ως επαχθή δικαιοπραξία (ΑΠ 158/2023, ΑΠ 88/2023, ΑΠ 631/2023, ΑΠ 357/2023). Εξάλλου, το γεγονός ότι η εν λόγω απαλλοτρίωση γίνεται προς εκπλήρωση σχετικής ηθικής υποχρέωσης του γονέα προς το τέκνο, δεν μπορεί να δικαιολογήσει ούτε τη βλάβη των δανειστών, ούτε την προτίμηση εκπλήρωσης από τον οφειλέτη των ηθικών υποχρεώσεών του έναντι των νομικών (ΑΠ 88/2023, ΑΠ 914/2020).

Η επάρκεια ή η ανεπάρκεια της περιουσίας του οφειλέτη και επομένως η ύπαρξη αφερεγγυότητάς του, κατά τα κρίσιμα χρονικά σημεία, κρίνεται με βάση τα εμφανή περιουσιακά του στοιχεία (ΟλΑΠ 15/2012, ΑΠ914/2020) και τέτοια είναι κατ' αρχήν όσα είναι γενικώς γνωστά και μπορούν να επιχειρήσουν σ' αυτά εκτέλεση οι δανειστές για την ικανοποίησή τους, όπως προπάντων είναι τα ακίνητα, ως προς τα οποία ισχύει σύστημα δημοσιότητας, ενώ δεν υπολογίζονται τα αφανή περιουσιακά στοιχεία, δηλαδή όσα δεν είναι γενικώς γνωστά στους δανειστές, και, επομένως,εξομοιώνονται με ανύπαρκτα γι' αυτούς περιουσιακά στοιχεία, αφού με διαφορετική εκδοχή, τίθεται σε κίνδυνο ο επιδιωκόμενος με τη διάρρηξη σκοπός της προστασίας των δανειστών από καταδολιευτικές απαλλοτριώσεις (ΑΠ 357/2023, ΑΠ 158/2023, ΑΠ 1088/2023, ΑΠ 1906/2022). Η αφερεγγυότητα του οφειλέτη, μετά τις καταδολιευτικές μεταβιβάσεις, είναι στοιχείο της αγωγής (ΟλΑΠ 15/2021 ΑΠ 1268/2023, ΑΠ 158/2023) αρκεί όμως η επίκληση αυτής ( ΑΠ 824/2021), ενώ η ύπαρξη επαρκούς περιουσίας και μετά τις μεταβιβάσεις αποτελεί άρνηση της αγωγής (ΑΠ 1437/2019).

Πραγματοποίηση της πρόθεσης βλάβης υπάρχει όταν επέρχεται ( ή επαυξάνεται) η αφερεγγυότητα του οφειλέτη και ματαιώνεται έτσι η ικανοποίηση του δανειστή, πρέπει δε να έχει συντελεστεί κατά το χρόνο εγέρσεως της αγωγής διαρρήξεως. Η απόδειξη αυτή είναι ευκολότερη όταν ο οφειλέτης προκαλεί με την απαλλοτρίωση άμεση μείωση του ενεργητικού της περιουσίας του, όπως συμβαίνει επί εκποιήσεως ακινήτου με ευτελές αντάλλαγμα ή επί δωρεάς, ενώ όταν η απαλλοτρίωση οδηγεί μόνο σε έμμεση διακινδύνευση της ικανοποιήσεως του δανειστή, όπως όταν γίνεται έναντι ισάξιου τουλάχιστον  ανταλλάγματος τότε ο δανειστής πρέπει να προσκομίσει συγκεκριμένες αποδείξεις για την πρόθεση βλάβης του οφειλέτη, που δεν μπορεί πλέον να συναχθεί από την απαλλοτριωτική και μόνο πράξη του τελευταίου (ΑΠ 2038/2022, ΑΠ 1275/2020).

Από τον συνδυασμό των παραπάνω διατάξεων προς εκείνες των άρθρων 111 παρ. 2, 118, 216 ΚΠολΔ, συνάγεται ότι το δικόγραφο της αγωγής με την οποία ζητείται η εκ μέρους του δανειστή διάρρηξη, ως καταδολιευτικής, κάθε απαλλοτριωτικής δικαιοπραξίας του οφειλέτη (τέτοιος είναι και ο εγγυητής), πρέπει, για την πληρότητά του, να διαλαμβάνει:

1. περιγραφή αφενός της απαίτησης του δανειστή κατά του οφειλέτη, γεννημένης, κατά τον χρόνο της απαλλοτρίωσης και ληξιπρόθεσμης κατά την πρώτη συζήτηση της αγωγής, αφού ως απώτερος κρίσιμος χρόνος συνδρομής των στοιχείων της κτήσεως και του απαιτητού του διά της αγωγής ασκούμενου δικαιώματος είναι ο της συζητήσεως της αγωγής ενώπιον του πρωτοβαθμίου δικαστηρίου, και αφετέρου του απαλλοτριωθέντος περιουσιακού στοιχείου του τελευταίου, με τον προσδιορισμό της αξίας αυτού κατά το χρόνο άσκησης της αγωγής (ΟλΑΠ 15/2012),
2. επίκληση πρόθεσης βλάβης του δανειστή και θετικής γνώσης της εν λόγω πρόθεσης από τον τρίτο, κατά το χρόνο της απαλλοτριώσης και
3. επίκληση βλάβης του δανειστή, συνισταμένη στην αδυναμία αυτού να ικανοποιήσει την απαίτησή του εξαιτίας του ότι η υπολειπομένη εμφανής, μετά την απαλλοτρίωση, περιουσία του οφειλέτη κατά τον χρόνο άσκησης της αγωγής  αγωγής, δεν επαρκεί για αυτό (ΟΛΑΠ 6/2003, ΑΠ 357/2023, 158/2023, ΑΠ 223/2022).

Ενόψει δε του ότι η διάρρηξη επέρχεται μόνο κατά το μέρος που ζημιώνεται ο δανειστής και η εξεύρεση αυτού του μέρους εξαρτάται από τη σχέση του ποσού της απαίτησης που πρέπει να ικανοποιηθεί προς το ποσό της αξίας του περιουσιακού στοιχείου που απαλλοτριώθηκε κατά την άσκηση της αγωγής, πρέπει για το ορισμένο της τελευταίας, τα ποσά αυτά να αναφέρονται στο δικόγραφο, εκτός και αν η ληξιπρόθεσμη απαίτηση του δανειστή είναι μεγαλύτερη από τη συνολική αξία των αλλοτριωθέντων περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη, οπότε αρκεί η αναφορά της συνολικής αυτής αξίας και δεν απαιτείται ο προσδιορισμός της αξίας καθενός από αυτά (ΟλΑΠ 15/2012, ΑΠ 3572023, ΑΠ 158/2023, ΑΠ 1623/2018).

Είναι δε ορισμένη η αγωγή, όταν με το δικόγραφό της προσδιορίζεται η κατά την άσκηση αυτής αξία του απαλλοτριωθέντος ακινήτου, ακόμη και όταν ο προσδιορισμός αυτός στηρίζεται επί του αντικειμενικού συστήματος εξευρέσεως αξιών, αφού με αυτόν τον προσδιορισμό υιοθετείται από τον ενάγοντα ότι η πραγματική αξία του απαλλοτριωθέντος ακινήτου ταυτίζεται προς την κατ’αντικειμενικό προσδιορισμό αντίστοιχη (ΑΠ 158/2023, ΑΠ 1483/2024).

*Επισημαίνεται ότι το ανωτέρω κείμενο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τις εξειδικευμένες νομικές υπηρεσίες. Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά νομική συμβουλή. Μία τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατόν να παρασχεθεί μόνο από αρμόδια/ιο δικηγόρο του συγκεκριμένου τμήματος του γραφείου μας που εξειδικεύεται στον ειδικό τομέα δικαίου, αφού προηγουμένως λάβει υπόψη του/της το σύνολο των δεδομένων που θα εκτεθούν και θα μελετηθούν για την υπόθεσή σας.