Η απογραφή πραγμάτων, η οποία αποβλέπει στην επακριβή βεβαίωση της ύπαρξης ή της κατάστασης των απογραφομένων πραγμάτων, εις τρόπον ώστε να μην είναι δυνατή η αμφισβήτηση της ύπαρξής τους ή η απόκρυψή τους, διακρίνεται στη δικαστική και στην εξώδικη. Η δικαστική απογραφή είτε επιβάλλεται ευθέως από το νόμο, είτε διατάσσεται προς αποτροπή κινδύνου. Όταν η δικαστική απογραφή επιβάλλεται ευθέως από διάταξη του ουσιαστικού δικαίου, δεν είναι απαραίτητη η συνδρομή του όρου της αποτροπής κινδύνου για την ενέργειά της. Ειδικότερα, η απογραφή της κληρονομιάς, η οποία επιτάσσεται ρητά από το Νόμο (βλ. άρθρα 1527, 1903 και 1912 ΑΚ) στον κληρονόμο ο οποίος αποδέχθηκε ή θεωρείται, κατά πλάσμα του νόμου, ότι αποδέχθηκε την επαχθείσα σ` αυτόν κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής, είναι δικαστική απογραφή, φέρει δε το χαρακτήρα αυτοτελούς ρυθμιστικού μέτρου, το οποίο λαμβάνεται κατά τις διατάξεις της εκούσιας δικαιοδοσίας, χωρίς να απαιτείται η συνδρομή του όρου της αποτροπής κινδύνου, στο βαθμό που πρόκειται για δικαστική απογραφή επιτασσόμενη από διατάξεις του ουσιαστικού δικαίου. Την απογραφή αυτή διατάσσει με απόφασή του, εκδιδομένη κατά τις διατάξεις των άρθρων 739 επ. και 838 ΚΠολΔ, ο Ειρηνοδίκης ( και ήδη Πρωτοδικείο) του τόπου όπου βρίσκονται τα προς απογραφή αντικείμενα, ο οποίος και ορίζει το Συμβολαιογράφο, καθώς και τους πραγματογνώμονες που θα εκτιμήσουν τα εν λόγω αντικείμενα, πρέπει δε να γίνει και να ολοκληρωθεί μέσα σε αποκλειστική προθεσμία τεσσάρων μηνών από τη με το ευεργέτημα της απογραφής δήλωση αποδοχής της επαχθείσας κληρονομίας ή, προκειμένου περί ανηλίκων και λοιπών προσώπων ανικάνων ή περιορισμένα ικανών για δικαιοπραξία, μέσα σε ένα έτος από τότε που τα πρόσωπα αυτά έγιναν απεριόριστα ικανά (βλ. άρθρα 739 και 838 ΚΠολΔ, 1527, 1903 και 1912 ΑΚ). Αν ο κληρονόμος παραλείψει τη σύνταξη απογραφής εντός τεσσάρων μηνών από το χρονικό σημείο που έκανε τη δήλωση αποδοχής με το ευεργέτημα της απογραφής επέρχεται έκπτωση από το ευεργέτημα (άρθρο 1911 αριθ. 1 ΑΚ,). Ο όρος «συνέταξε» υποστηρίζεται ότι είναι ερμηνευτέος συσταλτικά για τον κληρονόμο, δηλαδή πρέπει να νοηθεί ότι η υποβολή της αίτησης για να διατάξει την απογραφή ο ειρηνοδίκης (άρθρο 838 ΚΠολΔ) υποβλήθηκε εμπροθέσμως. Έτσι, η έκπτωση δεν επέρχεται, αν προηγήθηκε εμπρόθεσμη αίτηση, αλλά η προς τούτο απόφαση εκδόθηκε ή η απογραφή που πραγματοποιήθηκε από το συμβολαιογράφο (άρθρα 839 επ. ΚΠολΔ), πραγματώθηκε καθυστερημένα. Αν ο κληρονόμος καθυστέρησε στην υποβολή της εμπρόθεσμης αίτησης, δεν χάνει το άνω ευεργέτημα, αλλά μπορεί να υπέχει ευθύνη κατά την 1907 ΑΚ ( ΕιρΛαμίας 64/2016, ΕιρΡόδου 119/2017, ΝΟΜΟΣ).
Από τις διατάξεις των άρθρων 1847 παρ. 1 εδ. α', 1850, 1857, 140 και 141 του ΑΚ προκύπτει ότι η αποδοχή της κληρονομίας που συνάγεται από την παραμέληση της προθεσμίας αποποίησής της μπορεί να προσβληθεί από τον κληρονόμο λόγω πλάνης, όταν η αποδοχή που συνάγεται με τον τρόπο αυτόν κατά πλάσμα του νόμου δεν συμφωνεί με τη βούληση του κληρονόμου από ουσιώδη πλάνη, από άγνοια δηλαδή ή εσφαλμένη γνώση της κατάστασης που διαμόρφωσε τη βούλησή του, όταν αυτή αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την αποδοχή της κληρονομίας ώστε αν ο κληρονομούμενος γνώριζε την αληθή κατάσταση ως προς το σημείο αυτό δεν θα άφηνε να παρέλθει άπρακτη η προθεσμία της αποποίησης. Η εσφαλμένη αυτή γνώση ή άγνοια που δημιουργεί τη διάσταση μεταξύ βούλησης και δήλωσης, η οποία όταν είναι ουσιώδης θεμελιώνει δικαίωμα προσβολής της δήλωσης λόγω πλάνης, μπορεί να οφείλεται και σε άγνοια ή εσφαλμένη γνώση των νομικών διατάξεων για την αποδοχή της κληρονομίας (Ολ ΑΠ 858/1990, ΑΠ 842/2022).
Υπάρχει πλάνη περί το δίκαιο της αποδοχής της κληρονομίας και όταν ο κληρονόμος τελεί σε άγνοια που ανάγεται: α) στο σύστημα της κτήσης της κληρονομίας κατά το ΑΚ που επέρχεται, αμέσως, μετά το θάνατο του κληρονομουμένου, οπότε η προθεσμία του άρθρου 1847 ΑΚ δεν αρχίζει, γιατί η άγνοια αποκλείει τη γνώση της επαγωγής της κληρονομιάς και β) σε άγνοια μόνο της ύπαρξης της προθεσμίας του άρθρου 1847 ΑΚ προς αποποίηση ή της κατά το άρθρο 1850 ΑΚ νομικής σημασίας της παρόδου της προθεσμίας αυτής άπρακτης (ΑΠ 842/2022, ΑΠ 827/2017, ΑΠ 572/2016). Πλάνη περί το δίκαιο της αποδοχής κληρονομίας υπάρχει και όταν ο κληρονόμος τελεί σε άγνοια που ανάγεται ως προς την έννοια της αποδοχής κληρονομίας με το ευεργέτημα της επ' ωφελεία απογραφής, την ύπαρξη προθεσμίας απογραφής και τις έννομες συνέπειες της άπρακτης παρέλευσης αυτής (πρβλ. ΟλΑΠ 3/1989, ΑΠ 842/2022).
Περαιτέρω, από τις διατάξεις των άρθρων 157 και 1857 παρ. 2 του ΑΚ προκύπτει ότι η αγωγή για την ακύρωση της αποδοχής της κληρονομίας που οφείλεται σε εξακολουθητική πλάνη παραγράφεται μετά εξάμηνο, το οποίο αρχίζει αφότου παρήλθε η κατάσταση αυτή, από την άρση δηλαδή της πλάνης, διακόπτεται δε η παραγραφή αυτή με την άσκηση της αγωγής, σύμφωνα με τον γενικό κανόνα του άρθρου 261 εδ. α' του ΑΚ (ΑΠ 572/2016, ΑΠ 10412015). Η αγωγή προς ακύρωση της αποδοχής της κληρονομίας είναι δυνατόν να στραφεί κατά του δανειστή της κληρονομίας (ΑΠ 842/2022, ΑΠ 1041/2022, ΑΠ 827/2017).
Εάν έχει χωρήσει πλασματική αποδοχή της κληρονομίας, λόγω της προαναφερθείσας πλάνης, η έναρξη της προθεσμίας αποποίησης προϋποθέτει την ακύρωση της πλασματικής αποδοχής, τελεσιδίκως, ώστε η, εν συνεχεία, αποποίηση να επιφέρει τα έννομα αποτελέσματά της. Αποποίηση που γίνεται ενώ έχει επέλθει πλασματική αποδοχή λόγω πλάνης, επιφέρει τις έννομες συνέπειές της, μόνο, στην περίπτωση ακύρωσης της πλασματικής αποδοχής, καθώς πρόκειται για αποποίηση με νομική αίρεση (condicio juris), ήτοι προϋπόθεση που τίθεται από το νόμο, καθώς η εκ των υστέρων ακύρωση ανατρέχει αναδρομικά στο χρόνο επαγωγής (ΑΠ 1496/2023, ΝΟΜΟΣ).
*Επισημαίνεται ότι το ανωτέρω κείμενο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τις εξειδικευμένες νομικές υπηρεσίες. Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά νομική συμβουλή. Μία τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατόν να παρασχεθεί μόνο από αρμόδια/ιο δικηγόρο του συγκεκριμένου τμήματος του γραφείου μας που εξειδικεύεται στον ειδικό τομέα δικαίου, αφού προηγουμένως λάβει υπόψη του/της το σύνολο των δεδομένων που θα εκτεθούν και θα μελετηθούν για την υπόθεσή σας.
