Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1536 ΑΚ: «Αν από τότε που εκδόθηκε δικαστική απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα μεταβλήθηκαν οι συνθήκες, το δικαστήριο οφείλει, ύστερα από αίτηση ενός ή και των δύο γονέων, των πλησιέστερων συγγενών του τέκνου ή του εισαγγελέα, να προσαρμόσει την απόφασή του στις νέες συνθήκες, ανακαλώντας ή μεταρρυθμίζοντάς την, σύμφωνα με το συμφέρον του τέκνου, και ιδίως να αποδώσει στους γονείς την άσκηση της γονικής μέριμνας που τους είχε αφαιρεθεί».
Εφόσον κάθε απόφαση του δικαστηρίου σχετική με τη ρύθμιση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον του τέκνου (ΑΚ 1511 παρ. 1), είναι αναγκαίο να υπάρχει δυνατότητα ανάκλησης ή μεταρρύθμισής της, εφόσον αυτή καθίσταται επιβεβλημένη χάριν καλύτερης εξυπηρέτησης του συμφέροντος του λόγω μεταβολής των συνθηκών, στις οποίες στηρίχθηκε το δικαστήριο κατά την έκδοση της αρχικής απόφασης. Για την εξυπηρέτηση της αναγκαιότητας αυτής εισήγαγε ο νομοθέτης τη διάταξη ΑΚ 1536, με την οποία και καθιερώνεται απόκλιση από την καταρχήν δεσμευτική ενέργεια των δικαστικών αποφάσεων (ΚΠολΔ 321). Η απόκλιση αυτή ισχύει για όλες τις δικαστικές αποφάσεις που ως αντικείμενο έχουν τη ρύθμιση της άσκησης της γονικής μέριμνας. Η παρεχόμενη στο δικαστήριο δυνατότητα αποτελεί αναγνωριζόμενη από το ουσιαστικό δίκαιο αρμοδιότητα για μεταβολή της αρχικής απόφασής του.
Σύμφωνα με τον σκοπό της διάταξης, η απαιτούμενη για την εφαρμογή της μεταβολή των συνθηκών περιλαμβάνει όχι μόνον τη μεταβολή των πραγματικών δεδομένων υπό τα οποία εκδόθηκε η απόφαση που ρύθμισε τη γονική μέριμνα, αλλά και, γενικότερα, την εμφάνιση περιστατικών, τα οποία οδηγούν σε διαφορετική ενδεχομένως κρίση. Τα περιστατικά αυτά είναι αδιάφορο αν συνέβησαν τώρα για πρώτη φορά, ή υπήρχαν ήδη κατά τον χρόνο της απόφασης και δεν τέθηκαν υπόψη του δικαστηρίου, ή παραβλέφθηκαν, ή έγινε κακή εκτίμηση, ενώ κατά μία ευρύτερη ερμηνεία, που υποστηρίζεται κυρίως από τους θεωρητικούς, κάθε απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα μπορεί να ανακληθεί ή μεταρρυθμιστεί οποτεδήποτε και, μάλιστα, ανεξάρτητα από το αν μεταβλήθηκαν ή όχι τα πραγματικά περιστατικά, εφόσον αυτό επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου.
Το ότι η μεταρρύθμιση της απόφασης επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου σημαίνει μεταβολή της αρχικής κρίσης, η οποία θα στηρίζεται στην εμφάνιση νέων περιστατικών, στοιχείων και δεδομένων. Επομένως, η ερμηνεία αυτή είναι σύμφωνη με τον σκοπό της διάταξης, η οποία αποβλέπει πρωτίστως στην εξυπηρέτηση του συμφέροντος του τέκνου, πρέπει όμως να γίνεται με φειδώ χρήση της, γιατί ειδάλλως θα αποτελούσε η αγωγή εκ της ΑΚ 1536 υποκατάστατο του δικαιώματος έφεσης κατά απόφασης απορριπτικής προηγούμενης παρόμοιας αγωγής. Η επιγενόμενη μεταβολή των συνθηκών ή τα νέα πραγματικά περιστατικά θα σχετίζονται με το πρόσωπο του παιδιού, τα πρόσωπα των γονέων ή του τρίτου στον οποίο ανατέθηκε η γονική μέριμνα ή, τέλος, θα αναφέρονται στις γενικότερες συνθήκες του κοινωνικού περιβάλλοντος του ανηλίκου.
Συνήθεις θα είναι οι περιπτώσεις μεταβολής των συνθηκών ύστερα από την έκδοση δικαστικής απόφασης που ρύθμισε τη γονική μέριμνα σύμφωνα με την ΑΚ 1514 μετά το διαζύγιο. Περιστατικά σχετιζόμενα με το πρόσωπο του τέκνου θα είναι, για παράδειγμα, η μεγαλύτερη ηλικία του ή η ιδιάζουσα κατάσταση της υγείας του, που καθιστά απαραίτητη τη μητρική περίθαλψη και φροντίδα. Περιστατικά αναγόμενα στο πρόσωπο των γονέων είναι η ενηλικίωση του ανήλικου γονέα, ο νέος γάμος του γονέα, στον οποίο ανατέθηκε μετά το διαζύγιο η γονική μέριμνα, σοβαρό πρόβλημα υγείας, ανήθικη συμπεριφορά, η οποία εκθέτει σε κίνδυνο τον ψυχικό κόσμο και την ηθική ανάπτυξη του τέκνου, αδιαφορία ή βάναυση συμπεριφορά του γονέα που ανέλαβε την επιμέλεια, εγκατάλειψη της φροντίδας και της εποπτείας του τέκνου, δημιουργία έχθρας του παιδιού προς τον άλλο γονέα με σκοπό την παρεμπόδιση της επικοινωνίας μαζί του κ.λπ. Το δικαστήριο έχει υποχρέωση, αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις του νόμου και το συμφέρον του τέκνου επιβάλλει μεταρρύθμιση ή μεταβολή της απόφασης, η οποία εξαρτάται από τη φύση και την έκταση της μεταβολής των συνθηκών, να εκδώσει απόφαση μεταρρυθμιστική ή ανακλητική της πρώτης (Β. Βαθρακοκοίλη, Το νέο οικογενειακό δίκαιο, άρθ. 1536, σελ. 647 ΜονΕφΠειρ 672/2018 σε www.efeteio-peir.gr, ΕφΛαρ 212/ 2014 ΤΝΠ Νόμος).
Περαιτέρω, μετά τη δημοσίευση του Ν. 4800/2021 δημιουργείται το ερώτημα εάν υπάρχει δυνατότητα ανάκλησης ή μεταρρύθμισης απόφασης ανάθεσης επιμέλειας ανηλίκου ένεκα της νομοθετικής μεταβολής εκ του νόμου αυτού. Κατ’ αρχήν η νομολογία στην δίκη των ασφαλιστικών μέτρων δέχεται ότι η μεταβολή του νομοθετικού καθεστώτος που έχει άμεση ισχύ αποτελεί μεταβολή των πραγμάτων κατά την έννοια της διάταξης του άρθρου 696 παρ. 3 ΚΠολΔ, ενώ σε κάθε περίπτωση η ευρεία ερμηνεία του άρθρου 697 ΚΠολΔ που αναγνωρίζει στο δικαστήριο της κύριας δίκης να επανακρίνει την ορθότητα του ασφαλιστικού μέτρου χωρίς να είναι απαραίτητη η μεταβολή των πραγματικών δεδομένων θα έχει ως συνέπεια η ανακλητική αίτηση να γίνεται δεκτή στην περίπτωση αυτή.
Στις οικογενειακές διαφορές (ειδική διαδικασία) η νομολογία γενικά περιορίζει την εφαρμογή της διάταξης αυτής στη μεταβολή των πραγματικών συνθηκών από τον χρόνο έκδοσης της υπό μεταρρύθμισης απόφασης. Ωστόσο με τη νομοθετική μεταβολή σε ζητήματα επιμέλειας από το Ν. 4800/2021, δημιουργείται εκ των πραγμάτων όχι μόνο νέο νομικό καθεστώς αλλά και, νέα πραγματική κατάσταση στις σχέσεις γονέων και τέκνων μετά τη διάσταση ή και το διαζύγιο, η οποία επιτάσσει τη συνεννόησή τους και τη διατήρηση ενεργού ρόλου και των δύο στη ζωή του ανηλίκου. Επίσης πραγματική κατάσταση δημιουργείται και σε πλείστα έτερα καθημερινά ζητήματα, εν όψει του ότι ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο επιχειρεί πλέον τις προβλεπόμενες από το άρθρο 1516 ΑΚ πράξεις κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα.
Εφόσον με βάση το νέο νομοθετικό καθεστώς ένας γονέας επιθυμεί στο μέλλον να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στην ενάσκηση της επιμέλειας του παιδιού του έστω και μέσω της συνεπιμέλειας ή μέσω της μεγαλύτερης συμμετοχής του στην καθημερινή ζωή του ανηλίκου, εξαρχής παραδοχή περί γενικευμένης απαγόρευσης εφαρμογής της διάταξης του άρθρου 1536 ΑΚ με μόνη την αιτιολογία ότι δεν δύναται η εφαρμογή της να αφορά νομοθετική μεταβολή παραγνωρίζει το συγκεκριμένο συμφέρον του εκάστοτε τέκνου. Συνεπώς, η νομοθετική μεταβολή δύναται να αποτελέσει βάση για την ενάσκηση αίτησης ή αγωγής εκ του άρθρου 1536 ΑΚ, ωστόσο απαιτείται η εκ νέου διερεύνηση από το δικαστήριο των αναγκών του τέκνου, της ύπαρξης ή όχι πραγματικής βούλησης του αιτούντος να αναλάβει μεγαλύτερο ρόλο στην καθημερινότητα του ανηλίκου, της δυνατότητας του αιτούντος να ανταποκριθεί και η στάθμιση των συνεπειών που δύναται να έχει για το τέκνο η τυχόν μεταβολή του καθεστώτος της επιμέλειάς του και των συνθηκών υπό τις οποίες ζει ήδη.
Τέλος, αρμόδιο καθ’ ύλην δικαστήριο για να προσαρμόσει την απόφασή του στις νέες συνθήκες, είναι το δικαστήριο που εξέδωσε την αρχική απόφαση, ήτοι το Μονομελές Πρωτοδικείο, που δικάζει κατά την οριζόμενη στα άρθρα 592 παρ. 3 στοιχ. β', 593 - 602 και 610-613 ΚΠολΔ ειδική διαδικασία των οικογενειακών διαφορών (ΜΠρΘεσ 12629/2005, Αρμ 2006/240), ακόμη και αν η απόφαση της οποίας ζητείται η μεταρρύθμιση ή ανάκληση εκδόθηκε από το Εφετείο, το οποίο, κατά παραδοχή λόγου έφεσης ως βάσιμου, εξαφάνισε την πρωτόδικη απόφαση και, ακολούθως, διακρατώντας την υπόθεση, δίκασε αυτήν κατ’ ουσίαν (ΜΠρΘεσ 10975/2022, ΤΝΠ Νόμος, Αθ. Πουλιάδη σε Γεωργιάδη - Σταθόπουλου «Αστικός κώδικας» τόμος VIII [2003] υπό το άρθρο 1520 πλαγιάρ. 47 και 86 σελ. 245 και 253 αντίστοιχα). Γίνεται δεκτό, δε, ότι, εν όψει κατατεθείσας αγωγής μεταρρύθμισης οριστικής απόφασης που εκδόθηκε κατά την ειδική διαδικασία των διατροφών και ρύθμισε το δικαίωμα επικοινωνίας πατέρα με τέκνο, μπορεί να κατατεθεί και Αίτηση προσωρινής ρύθμισης της επικοινωνίας, ως ασφαλιστικό μέτρο (ΜΠρΠειρ 279/2015).
*Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδια/ιο δικηγόρο του συγκεκριμένου τμήματος του γραφείου μας που εξειδικεύεται στον ειδικό τομέα δικαίου, αφού προηγουμένως λάβει υπόψη του/της το σύνολο των δεδομένων που θα εκτεθούν και θα μελετηθούν για την υπόθεσή σας.
