Με τον Ν.5090/2024, νομοθετήθηκαν πλείστες τροποποιήσεις στον υφιστάμενο Ποινικό Κώδικα και Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, οι οποίες μεταμορφώνουν τον τρόπο λειτουργίας της ποινικής δικαιοσύνης.
Το αποτέλεσμα των εν λόγω τροποποιήσεων, είναι η κάθετη αυστηροποίηση των διατάξεων του ΠΚ και η έκπτωση και η παραίτηση από θεμελιώδεις Αρχές του δικαιϊκού μας συστήματος αλλά και της ΕΣΔΑ.
Όμως εν προκειμένω θα ασχοληθούμε με τον θεσμό της αναστολής στον ΠΚ. Ο οποίος, με τις τροποποιήσεις του Ν.5090/2024, από κύριο θεσμό διαχείρισης-μεταχείρισης της ποινής, εξοβελίζεται σε συμπληρωματικό υπο-θεσμό στο τελευταίο εδάφιο του άρθ.99ΠΚ.
Κατ’αρχήν ο θεσμός της αναστολής εκτέλεσης της ποινής, σημαίνει ουσιαστικά μη έκτιση της επιβληθείσας ποινής. Η δικαιολογητική βάση του θεσμού αυτού, είναι από τη μια, η εκχώρηση μιας δεύτερης ευκαιρίας στον πρωτόπειρο εγκληματία και από την άλλη, η αποφυγή συγχρώτισης του, με έτερους κρατούμενους και εμπειρότερους εγκληματίες.
Συνάγεται από τα ανωτέρω λοιπόν, ότι ο εν λόγω θεσμός είναι ιδιαίτερα σημαντικός, τόσο από ποινικής όσο και από κοινωνικής άποψης, μιας και χορηγεί μια δεύτερη ευκαιρία στον εκάστοτε καταδικασθέντα και επιτελεί στον σωφρονισμό αυτού, δια της απειλούμενης φυλάκισης του, όταν πλέον δεν θα πληροί τις προϋποθέσεις της αναστολής.
Πλέον όμως, με τον Ν.5090/2024, διακρίνεται μια ιδιαίτερα δραστική αυστηροποίηση, η οποία περιορίζει δραστικά την εφαρμογή του εν λόγω θεσμού.
Ας κάνουμε όμως μια σύντομη αναδρομή στον θεσμό της αναστολής.
- Το άρθ.99 παλαιού ΠΚ (προ Ν.4619/2019) προέβλεπε, ότι «Αν κάποιος που δεν έχει καταδικασθεί αμετάκλητα για κακούργημα ή πλημμέλημα σε περιοριστική της ελευθερίας ποινή μεγαλύτερη από ένα έτος, με μία μόνη ή με περισσότερες αποφάσεις που οι ποινές δεν υπερβαίνουν συνολικά το πιο πάνω όριο, καταδικασθεί σε τέτοια ποινή που δεν υπερβαίνει τα τρία έτη, το δικαστήριο με την απόφασή του διατάσσει την αναστολή εκτέλεσης της ποινής για ορισμένο διάστημα, που δεν μπορεί να είναι κατώτερο από ένα και ανώτερο από τρία έτη (…)».
- Το άρθ.99 του νέου ΠΚ (Ν.4619/2019) το οποίο είναι ακόμα σε ισχύ έως την 1η/5/2024: «Αν κάποιος που δεν έχει καταδικαστεί αμετάκλητα για εγκλήματα δόλου σε στερητική της ελευθερίας ποινή μεγαλύτερη από τρία (3) έτη με μία ή με περισσότερες αποφάσεις, που οι ποινές τους δεν υπερβαίνουν συνολικά το πιο πάνω όριο, καταδικαστεί σε τέτοια ποινή που δεν υπερβαίνει τα τρία (3) έτη, το δικαστήριο με την απόφασή του διατάσσει την αναστολή εκτέλεσης της ποινής για ορισμένο διάστημα, που δεν μπορεί να είναι κατώτερο από ένα (1) και ανώτερο από τρία (3) έτη (…)».
- Το άρθ.99ΠΚ μετά τον Ν.5090/2024 (σε ισχύ από την 1/5/24): «Το δικαστήριο μετά την επιβολή ποινής εφαρμόζει τα άρθρα 80 A ή 104 A, μετατρέποντας την ποινή σε χρηματική ή σε κοινωφελή εργασία, εκτός αν δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις τους, οπότε διατάσσει την πραγματική έκτιση μέρους της ποινής σύμφωνα με την παρ. 5 ή ολόκληρης της ποινής. Αν ωστόσο, κάποιος που δεν έχει στο παρελθόν καταδικαστεί αμετάκλητα με μία (1) ή περισσότερες αποφάσεις σε στερητική της ελευθερίας ποινή άνω του ενός (1) έτους, καταδικαστεί σε ποινή που δεν υπερβαίνει το ένα (1) έτος, το δικαστήριο με την απόφασή του μπορεί να διατάσσει την αναστολή εκτέλεσης της ποινής για ορισμένο διάστημα (…)».
Από την ανάγνωση των ανωτέρω περιπτώσεων, προκύπτει όχι μόνο ότι η νέα τροποποίηση του Ν.5090 είναι δυσμενέστερη των προηγούμενων νομικών καθεστώτων, όσον αφορά τον περιορισμό της ποινής για την οποία θα προβλέπεται πλέον αναστολή, αλλά και ότι πλέον ο θεσμός της αναστολής της ποινής έχει εξοβελιστεί σε τρίτο τρόπο μεταχείρισης της ποινής (από πρώτο που ήταν), μετά την μετατροπή σε χρήμα ή κοινωφελή εργασία και δη, δυνητική, από υποχρεωτική που ήταν για το δικαστήριο (και είναι έως την 1η/5/2024).
Άρα στο σημείο αυτό έχουμε πλήρη παραγκωνισμό του θεσμού της αναστολής εκτέλεσης της ποινής, σε τέτοιο σημείο που ισούται με κατάργηση του.
Παρακάτω εξηγούμε τα σημεία στα οποία η εν λόγω διάταξη είναι πολλαπλώς δυσμενέστερη του ισχύοντος αλλά και του προηγούμενου νομικού καθεστώτος.
- Με τη νέα διάταξη περιορίζεται το εύρος των ποινών στις οποίες χωρεί αναστολή, από ποινές φυλάκισης έως τρία έτη, σε ποινή φυλάκισης έως έτος. Αυτό σημαίνει ότι ακυρώνεται αυτόματα ο χαρακτήρας σωφρονισμού της αναστολής, αφού πλέον δεν θα χορηγείται αναστολή για μεγάλο αριθμό πρωτόπειρων καταδικασθέντων (με ποινές δηλ. άνω του έτους), όπως συνέβαινε με το άρθ.99 τόσο του παλαιού όσο και του νέου ΠΚ (χορηγούνταν σε περιπτώσεις ποινής φυλάκισης έως τριών ετών), αλλά αντιθέτως, σε πολύ μικρό αριθμό καταδικασθέντων, στους οποίους να έχει επιβληθεί ποινή έως ενός έτους φυλάκισης.
Το μέγεθος του περιορισμού της εφαρμογής της αναστολής, που συντελείται με τη νέα τροποποίηση, καθίσταται πιο κατανοητό εάν το σχηματοποιήσουμε υπό τη μορφή ενός παραδείγματος. Αν σκεφτούμε π.χ. ότι για την πράξη της μη καταβολής χρεών στο Δημόσιο για ποσό άνω των 200.000€, απειλείται ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 3 ετών, θα αντιληφθούμε ότι πλέον για την εν λόγω πράξη, στην οποία απειλείται αυτή η ποινή, δεν είναι δυνατή η αναστολή. Αυτό σημαίνει κοντολογίς, ότι αναστολή δεν θα δικαιούνται ούτε συμπολίτες μας, οι οποίοι δεν είναι εγκληματίες, αλλά κάθε άλλο. Μπορεί να είναι επιχειρηματίες, των οποίων η επιχειρηματική δραστηριότητα, έπεσε έξω για τον ένα ή τον άλλο λόγο.
Άρα πλέον, λόγω του υπέρμετρου περιορισμού της ποινής έως έτους, η αναστολή δεν προβλέπεται ούτε στον «πρωτόπειρο εγκληματία» όπως χαρακτηριστικά λέγεται, αλλά ούτε και στην ανωτέρω περίπτωση επιχειρηματιών και κατά τα άλλα νομοταγών πολιτών. Οι οποίοι θα κινδυνεύουν με μερική ή ολοσχερή έκτιση της ποινής τους.
- Υπό το πρίσμα του άρθ.99 του παλαιού ΠΚ και εκείνου του ισχύοντος ΠΚ (Ν.4619/2019), η αναστολή εκτέλεσης της ποινής, ήταν και είναι (έως την 1/5/2024) ο πρώτος τρόπος μεταχείρισης της ποινής. Σε περίπτωση δε, που ελλείπουν οι προϋποθέσεις αναστολής, η ποινή δύναται είτε να μετατραπεί σε κοινωφελή εργασία, είτε να επιβληθεί η μερική έκτιση της ποινής.
Όπως όμως προκύπτει από την ίδια τη λεκτική διατύπωση της τροποποίησης του Ν.5090, η αναστολή δεν είναι πλέον ο πρώτος και κύριος τρόπος μεταχείρισης της ποινής. Σύμφωνα με το κείμενο της διάταξης του άρθ.99 (Ν.5090/2024): «Το δικαστήριο μετά την επιβολή ποινής εφαρμόζει τα άρθρα 80 A ή 104 A, μετατρέποντας την ποινή σε χρηματική ή σε κοινωφελή εργασία».
Προκύπτει λοιπόν από τα ανωτέρω, ότι κύριος τρόπος μεταχείρισης της ποινής, υπό το πρίσμα του Ν.5090, είναι η εισπρακτικού τύπου, μετατροπή της ποινής σε χρήμα. Δεύτερος τρόπος μεταχείρισης είναι η μετατροπή αυτής σε κοινωφελή εργασία, ενώ αν δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις της μετατροπής σε χρήμα ή κοινωφελή (ποινή φυλάκισης έως 2 και 3 έτη αντιστοίχως), τότε το δικαστήριο διατάζει την πραγματική έκτιση μέρους ή ακόμα και όλης της ποινής.
Συνεχίζει το ίδιο άρθρο, ότι εάν ωστόσο ο καταδικασθείς, καταδικασθεί σε ποινή φυλάκισης έως έτους και δεν έχει καταδικασθεί σε αμετάκλητες ποινές στερητικές της ελευθερίας άνω του έτους, τότε το δικαστήριο δύναται να αναστείλει την ποινή, αν κρίνει αιτιολογημένα ότι η εκτέλεση της ποινής δεν είναι αναγκαία για να αποτρέψει τον καταδικασθέντα από την τέλεση νέων αδικημάτων.
Από τα ανωτέρω προκύπτει εκκωφαντικά πλέον, ότι η αναστολή εκτέλεσης της ποινής είναι πλέον τρίτος τρόπος μεταχείρισης αυτής.
- Ο θεσμός της αναστολής ήταν και είναι υποχρεωτικός για το δικαστήριο, υπό το πρίσμα του παλαιού ΠΚ και του ισχύοντος (Ν.4619/2024) καθώς οι οικείες διατάξεις αναφέρουν ρητά ότι «το δικαστήριο διατάσσει την αναστολή» εφόσον πληρούνται οι απαιτούμενες προϋποθέσεις.
Εν τούτοις, με τον Ν.5090, ακόμα και αυτή η υποχρεωτικότητα εφαρμογής, εγκαταλείπεται και πλέον η αναστολή είναι δυνητική, όπως προκύπτει από την λεκτική διατύπωση του νέου άρθ.99ΠΚ, ότι «το δικαστήριο δύναται να αναστείλει την ποινή».
- Επιπλέον, με τη νέα διάταξη του άρθ.99ΠΚ (Ν.5090/2024) ακόμα και αν η επιβληθείσα ποινή είναι μικρότερη του έτους, ακόμα κι αν το δικαστήριο αποφασίσει να χορηγήσει αναστολή, θα πρέπει να αιτιολογήσει ειδικώς στην απόφαση του, ότι η εκτέλεση της ποινής δεν είναι αναγκαία για να αποτρέψει τον καταδικασθέντα από την τέλεση νέων αδικημάτων.
Ήτοι, έχει εισαχθεί άλλο ένα εμπόδιο στην ήδη δυσχερή χορήγηση αναστολής, το οποίο δεν υπήρχε στα προηγούμενα νομικά καθεστώτα. Αντιθέτως, η υποχρέωση αιτιολογίας από το Δικαστήριο, απαιτούνταν για εκείνη την περίπτωση κατά την οποία δεν χορηγούνταν αναστολή.
Κάτι το οποίο αποδεικνύει έτι περαιτέρω τον εξοβελισμό του θεσμού της αναστολής στο νέο νομικό καθεστώς που διαμορφώνεται στη Χώρα.
Από τα ανωτέρω αναλυτικώς λεχθέντα, προκύπτει ένας περιορισμός και μπορούμε να πούμε και παραγκωνισμός του θεσμού της αναστολής, ο οποίος αν ιδωθεί από το ευρύτερο πλαίσιο αυστηροποιήσεων του γενικού μέρους του Ποινικού Κώδικα και ειδικότερα της ποινολογίας (η οποία είναι εκείνο το μέρος της ποινικής επιστήμης που έχει ως θέμα της, την μεταχείριση της ποινής και των καταδικασθέντων), έχει ως αποτέλεσμα την διαμόρφωση ενός ποινικού σκηνικού ιδιαιτέρως αυστηροποιημένου, που έχει ως κεντρικό άξονα την περιστολή των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου (όπως προκύπτει από την δυσμενή τροποποίηση διατάξεων ΚΠΔ) και τον περιορισμό των νομοθετικών εργαλείων μεταχείρισης της ποινής, με συνέπεια την φυλάκιση του εκάστοτε κατηγορουμένου.
Επειδή λοιπόν το νέο νομοθετικό πλαίσιο που διαμορφώνεται με τον Ν.5090/2024, χαρακτηρίζεται από μια γενικευμένη και άκριτη αυστηροποίηση, η οποία οδηγεί στην φυλακή ακόμα και για χαμηλής απαξίας πλημμελήματα, καθίσταται αναγκαία, πιο πολύ από ποτέ, η νομική εκπροσώπηση του κατηγορουμένου, ακόμα και στα συνηθέστερα πλημμελήματα, σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, από την προδικασία έως και το ακροατήριο.
*Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδια/ιο δικηγόρο του συγκεκριμένου τμήματος του γραφείου μας που εξειδικεύεται στον ειδικό τομέα δικαίου, αφού προηγουμένως λάβει υπόψη του/της το σύνολο των δεδομένων που θα εκτεθούν και θα μελετηθούν για την υπόθεσή σας.
