Τα μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης του κορωνοϊού αναγκάζουν όλα τα μέλη της οικογένειας να παραμένουν στο σπίτι, ακόμα και αυτά που εργάζονται, καθώς πολλοί υποχρεώνονται σε εργασία από το σπίτι, ενώ άλλοι χάνουν τη δουλειά τους εντελώς. Άλλωστε το κλείσιμο των σχολείων αναγκάζει μεγάλο αριθμό γυναικών να παραμείνουν στο σπίτι για την φροντίδα των παιδιών τους, που παραδοσιακά τους έχει χρεωθεί μέσα από την κοινωνική κατασκευή του φύλου τους, ενισχύοντας ακόμα περισσότερο την κοινωνικής τους απομόνωση.
Παρόλο που τα μέτρα αυτά είναι απίθανο να μετατρέψουν κάποιον σε κακοποιό, οι άνθρωποι που έχουν ήδη βίαιους συντρόφους/συζύγους, των οποίων ενισχύεται τώρα το αίσθημα ανασφάλειας μέσα από την μείωση των απολαβών και του φόβου απώλειας της εργασία τους, είναι ακόμα περισσότερο ευάλωτοι και πιθανά θύματα ενδοοικογενειακής βίας.
Όπως διαπιστώνεται, ο περιορισμός, ως μέτρο αντιμετώπισης της εξάπλωσης του ιού COVID-19, μπορεί ταυτόχρονα να αποτελέσει εργαλείο στα χέρια των ήδη κακοποιητικών συντρόφων/συζύγων για την αύξηση της συχνότητας, της έντασης και της επικινδυνότητας της βίας κατά των γυναικών και των παιδιών. Ο αναγκαστικός περιορισμός των γυναικών στο σπίτι με τον κακοποιό τους για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ έχουν απομονωθεί από την κοινωνική ζωή, την εργασιακή ζώνη αλλά και από την κοινωνική στήριξη, εντείνει τα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας και επιδεινώνει την σφοδρότητα αυτής.
Τα παιδιά δε, θυματοποιούνται ακόμη περισσότερο και είναι επικίνδυνα εκτεθειμένα σε επεισόδια ενδοοικογενειακής βίας, εφόσον παραμένουν συνεχώς στο σπίτι με τον κακοποιητικό γονέα ή σύντροφο της μητέρας τους, θέτοντας σε κίνδυνο τη σωματική και ψυχική τους υγεία.
Αν όλοι βρίσκονται στο σπίτι όλη την ώρα, δεν υπάρχει παράθυρο διαφυγής. Το σπίτι είναι το πιθανότερο μέρος διάπραξης εγκλήματος εις βάρος μιας γυναίκας κι ενός παιδιού.
Είναι γεγονός, ότι η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί ένα διαχρονικό κοινωνικό φαινόμενο έμφυλης βίας που μαστίζει καθημερινά και την ελληνική κοινωνία, με διαρκώς αυξανόμενα περιστατικά, χωρίς να κάνει διακρίσεις σε κοινωνικές τάξεις, μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο. «Όταν μια γυναίκα κακοποιείται, γεννιέται ένας ανήλικος παραβάτης. Όταν ένα παιδί κακοποιείται, πεθαίνει ο πολιτισμός». Με αυτό το δίδαγμα έκλεισε την ομιλία της εισαγγελέας του Αρείου Πάγου κα. Ξένη Δημητρίου, στην ημερίδα που έλαβε χώρα στις 21 Οκτωβρίου με θέμα «Ενδοοικογενειακή βία: κακοποιημένες γυναίκες και παιδιά».
Τι είναι η ενδοοικογενειακή βία
Ένας ολοκληρωμένος ορισμός της ενδοοικογενειακής βίας εμπεριέχεται στο άρθρο 3 της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης «Για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας», όπου ως ενδοοικογενειακή βία ορίζεται: «κάθε πράξη φυσικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής ή οικονομικής βίας, η οποία συμβαίνει εντός της οικογένειας ή οικογενειακής μονάδας, ή μεταξύ πρώην ή νυν συζύγων ή συντρόφων, ανεξάρτητα ή όχι του κατά πόσο ο δράστης μοιράζεται ή έχει μοιρασθεί την ίδια κατοικία με το θύμα».
Θα πρέπει συνεπώς να γίνει σε όλους αντιληπτό, ότι σύμφωνα και με το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο, η ενδοοικογενειακή βία ΔΕΝ ΑΦΟΡΑ ΜΟΝΟ την άσκηση σωματικής βίας, την σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας μέλους της οικογένειας από άλλο μέλος.
Ενδοοικογενειακή βία ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ η πρόκληση σωματικού πόνου ή σωματικής εξάντλησης, επικίνδυνης για την υγεία.
Ενδοοικογενειακή βία ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας.
Ενδοοικογενειακή βία ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ η πρόκληση ψυχικού πόνου, ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη, ιδίως με την παρατεταμένη απομόνωση του θύματος.
Έτσι, θύμα ενδοοικογενειακής βίας είναι και αυτό που έχει υποστεί έντονη λεκτική κακοποίηση και ψυχολογική βία, η οποία συνίσταται συχνά σε ύβρεις, απειλές, προσβολές, δυνατές φωνασκίες, άσεμνες χειρονομίες, συκοφαντικές δηλώσεις και οποιαδήποτε συμπεριφορά μπορεί να προκαλέσει φόβο, να θίξει την τιμή και την αξιοπρέπεια του και να μειώσει την αυταξία του.
Θύμα ενδοοικογενειακής βίας είναι το ανήλικο, που υπόκειται ψυχολογική κακοποίηση, η οποία ορίζεται, από τους ειδικούς του χώρου της ψυχικής υγείας, ως πράξεις, συμπεριφορές ή και παραλείψεις, από τις οποίες το παιδί εισπράττει συστηματική απόρριψη, εκφοβισμό, απειλές, προσβολές, απομόνωση, εκμετάλλευση, υποτίμηση και συναισθηματική απροσφορότητα.
Τις περισσότερες φορές τα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας δεν γνωρίζουν επαρκώς το νομικό πλαίσιο προστασίας τους, προκειμένου να αντιδράσουν και να προστατευτούν.
Η υπάρχουσα νομοθεσία περί ενδοοικογενειακής βίας
Την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας ρυθμίζει ο Νόμος 3500/2006, ο οποίος, στο άρθρο 1, την ορίζει ως αξιόποινη πράξη σε βάρος μέλους της οικογένειας, Σύμφωνα δε, με το άρθρο 2 του ιδίου νόμου, η άσκηση βίας κάθε μορφής μεταξύ των μελών της οικογένειας απαγορεύεται. Ο δράστης τιμωρείται, ανάλογα με την περίπτωση, από απλή φυλάκιση έως και κάθειρξη.
Παράλληλα, οι αλλαγές του Ποινικού Κώδικα επέφεραν και την μεταρρύθμιση του άρθρου 312 Π.Κ. που καλύπτει και το έγκλημα της ενδοοικογενειακής βίας, υπερισχύει ως ειδικότερο του παλαιότερου Νόμου 3500/2006 περί ενδοοικογενειακής βίας, ώστε οι δράστες να τιμωρούνται με επαυξημένες ποινές, ενώ τυποποιείται η σωματική βλάβη αδύναμων ατόμων και καταλαμβάνει πλέον όλες τις «πράξεις σωματικής βλάβης που στρέφονται κατά αδύναμων ατόμων» εφόσον βρίσκονται υπό την επιμέλεια ή τη προστασία του δράστη ή έχουν μαζί του σχέση εργασίας ή υπηρεσίας.
Ποια η έννοια της «οικογένειας» σύμφωνα με τον Νόμο
Σύμφωνα με τις τελευταίες τροποποιήσεις του σχετικού νόμου, ως «οικογένεια» ορίζεται η κοινότητα που αποτελείται από συζύγους ή πρόσωπα που συνδέονται με σύμφωνο συμβίωσης ή γονείς και συγγενείς πρώτου και δεύτερου βαθμού εξ αίματος ή εξ αγχιστείας και τα εξ υιοθεσίας τέκνα τους. Στην οικογένεια περιλαμβάνονται, εφόσον συνοικούν, συγγενείς εξ αίματος ή εξ αγχιστείας μέχρι τετάρτου βαθμού και πρόσωπα των οποίων επίτροπος, δικαστικός παραστάτης ή ανάδοχος γονέας έχει ορισθεί μέλος της οικογένειας, καθώς και κάθε ανήλικο πρόσωπο που συνοικεί στην οικογένεια. Επίσης, οι διατάξεις για την ενδοοικογενειακή βία εφαρμόζονται και στους μόνιμους συντρόφους και στα τέκνα, κοινά ή ενός εξ αυτών, στους τέως συζύγους, στα μέρη συμφώνου συμβίωσης που έχει λυθεί, καθώς και στους τέως μόνιμους συντρόφους.
Τι μπορώ να κάνω αν είμαι η ίδια θύμα ή το παιδί μου ή θέλω να βοηθήσω κάποιον τρίτο
Μολονότι ο νέος Ποινικός Κώδικας λειτουργεί ως ποινικό οπλοστάσιο, το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας αποτελεί «κοινωνική παθογένεια» και «αδίκημα πολιτισμού» και η εξάλειψή του προϋποθέτει πρώτα, την συνείδηση του θύματος περί μηδενικής αντοχής στη βία την επίκληση βοήθειας και την καταγγελία του δράστη.
Στην ελληνική έννομη τάξη η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα έγκλημα που διώκεται αυτεπάγγελτα και υπόκειται στην αυτόφωρη διαδικασία. Δεν απαιτείται η υποβολή έγκλησης από το θύμα, αρκεί η καταγγελία από το ίδιο ή τρίτο πρόσωπο. Η αστυνομία είναι υποχρεωμένη να δεχθεί την καταγγελία, να καταγράψει το περιστατικό στο βιβλίο αδικημάτων και συμβάντων και να ενημερώσει εγγράφως τον/ την Εισαγγελέα.
Με εντολή του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, η Υπηρεσία Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας λειτουργεί ήδη από το Νοέμβριο του 2019 με στόχο την πρόληψη διάπραξης εγκλημάτων ενδοοικογενειακής βίας, την καλύτερη διαχείριση των καταγγελιών, ώστε να παταχθεί το φαινόμενο της αποσιώπησης αυτών και την υποστήριξη των θυμάτων. Πλέον λειτουργούν 73 υπηρεσίες – γραφεία στις 54 ανά την Ελλάδα διευθύνσεις της ΕΛ.ΑΣ. στελεχωμένες από ειδικά εκπαιδευμένους αστυνομικούς.
ΜΗ ΣΩΠΑΙΝΕΙΣ - ΑΝΤΙΔΡΑΣΕ:
- Αν ο (πρώην ή νυν) σύζυγος ή σύντροφός ή κάποιο άλλο μέλος της οικογένειάς σου σε κακοποιεί με τους παραπάνω τρόπους μπορείς να το καταγγείλεις στην αστυνομία ή την εισαγγελία. Κάλεσε επώνυμα ή και ανώνυμα το Κέντρο της Άμεσης Δράσης (100) ή επικοινώνησε με το πλησιέστερο Αστυνομικό Τμήμα.
- Τηλεφώνησε στην 24ωρη τηλεφωνική γραμμή του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης , στην τηλεφωνική γραμμή 197 (για κλήσεις από περιοχές εκτός Αττικής 210-197).
- Κάλεσε την τηλεφωνική γραμμή 15900 της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, «Γραμμή SOS για γυναίκες θύματα βίας» (λειτουργεί σε ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά) ή στείλε e-mail στο Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε..
Μπορείς ακόμα να απευθυνθείς στα κάτωθι τηλέφωνα 24ωρης βοήθειας:
- 210 4112091 «Κέντρα Υποδοχής κακοποιημένων γυναικών».
- 800 1188881 «Δίπλα σου» Γραμμή SOS κατά της οικογενειακής βίας (από κινητό 2107786800).
- 1056 «Γραμμή SOS Χαμόγελο του παιδιού» (για παιδιά και γονείς).
- 11525 «Μαζί με το παιδί» Γραμμή για την ψυχική υγεία των Παιδιών και την άσκηση βίας μέσα στην οικογένεια.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, που ανακοίνωσε η γραμμή βοήθειας SOS 15900, για το έτος 2018 καταγγέλθηκαν περισσότερα από 5.000 περιστατικά έμφυλης βίας, εκ των οποίων τα οκτώ στα δέκα αφορούν γυναίκες που είχαν δεχτεί βία από τους συζύγους/συντρόφους. Ωστόσο, αυξήθηκαν κατά ποσοστό 30% οι «κλήσεις βοηθείας» από την ημέρα που ξεκίνησαν τα έκτακτα περιοριστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού.
ΜΗ ΣΩΠΑΙΝΕΙΣ - ΑΝΑΖΗΤΗΣΕ ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ
Ο εξειδικευμένος δικηγόρος θα σε ενημερώσει λεπτομερώς για τα δικαιώματά σου, την προστασία που μπορεί να σου παρέχει ο νόμος και τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσεις, ανάλογα με τις δικές σου ανάγκες και την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι.
- Είναι σημαντικό να γνωρίζεις ότι ο νόμος σου παρέχει πολλαπλή προστασία, απαγορεύοντας στο άτομο που σε κακοποιεί ή σε απειλεί να πλησιάζει εσένα, τα παιδιά σου, τους/τις συγγενείς σου (στο σπίτι, στο σχολείο, στη δουλειά κ.ά.). Με την διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων και με προσωρινή διαταγή (ακόμα και στις μέρες αυτές, που υπάρχει αναστολή λειτουργίας των δικαστηρίων) μπορείς να ζητήσεις από το Δικαστήριο την μετοίκηση από το σπίτι του συζύγου/δράστη καθώς και την απαγόρευση προσέγγισής σου σε κάθε χώρο που βρίσκεσαι. Η παραβίαση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων μπορεί να επιφέρει σύλληψη ή/και χρηματική ποινή.
- Εκτός από καταγγελία μπορείς να υποβάλλεις και μήνυση για ενδοοικογενειακή βία στο αστυνομικό τμήμα ή την εισαγγελία. Μάλιστα αυτή η ενέργεια είναι αρκετά σημαντική σε περίπτωση διαζυγίου γιατί αποδεικνύει τον ισχυρό κλονισμό του γάμου.
- Αν η μήνυσή σου γίνει στα πλαίσια του «αυτοφώρου», η αστυνομία είναι υποχρεωμένη να αναζητήσει, να συλλάβει και να οδηγήσει, εντός 48 ωρών, τον δράστη στον Εισαγγελέα, ο οποίος θα τον παραπέμψει να δικαστεί. Στο δικαστήριο μπορεί ο δικηγόρος σου να ζητήσει την επιβολή περιοριστικών όρων μέχρι τη δίκη.
- Έχεις επίσης δικαίωμα να απευθυνθείς στα αρμόδια πολιτικά δικαστήρια, προκειμένου να αιτηθείς την αποζημίωσή σου λόγω της ηθικής σου βλάβης εκ της κακοποιητικής εις βάρος σου συμπεριφοράς.
Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι οι πρώτες τρεις νομικές ενέργειες μπορούν να γίνουν ακόμα και τώρα που βρισκόμαστε σε περίοδο αναστολής της λειτουργίας των δικαστηρίων λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού.
ΚΑΙ ΜΗ ΞΕΧΝΑΣ
«Κανένας δράστης δεν είναι παντοδύναμος. Κανένα θύμα δεν είναι αδύναμο».
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στους εξειδικευμένους δικηγόρους του γραφείου μας.
